ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейлі СМК құжаты
ПОӘК
ПОӘК 042-18-6.1.53
03-2013 ж.
ПОӘК
Оқытушыға арналған пәннің бағдарламасы
Мамандыққа кіріспе
№ 1 басылым
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
МАМАНДЫҚҚА КІРІСПЕ
5В071700 – Жылуэнергетика мамандығы үшін
ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ
Семей
2013 ж.
Мазмұны
1 Глоссарий 3
2 дәрістер 10
3 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР 38
4 СТУДЕНТТІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ 44
1 Глоссарий
Академия –мамандықтардың бір-екі топтары бойынша жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын, ғылыми және педагогтік қызметті, кадрлардың біліктілігін арттыруды және қайта даярлауды жүзеге асыратын, өз қызметінің салаларында ғылыми зерттеулерді орындайтын оқу орны;
Академиялық ұтқырлық - бұл білім алушылардың немесе оқытушы-зерттеушілердің білім алуға немесе зерттеу жүргізуге байланысты өз ЖОО- да кредиттік жүйеге негізделген білім беру бағдарламасының міндетті қайта сынақтан өту тәртібіне және ережеге сәйкес семестр немесе оқу жылына белгілі академиялық кезеңге өтуі. Академиялық ұтқырлық сыртқы (халықаралық) және ішкі (ұлттық) академиялық ұтқырлық болып ажыратылады. Сыртқы академиялық ұтқырлық – шетелдік жоғары оқу орындарында білім алу, оқытушы-зерттеушілердің білім беру салалары мен ғылыми мекемелердегі қызметі. Ішкі академиялық ұтқырлық - білім алушылардың, оқытушы-зерттеушілердің Қазақстанның беделді жоғары оқу орындарында білім алуы, қызмет етуі.
Атаулы стипендия - тиісті білім беру бағдарламаларын ойдағыдай меңгерген, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысатын, оқу орнының қоғамдық, мәдени және спорттық өміріне белсене қатысатын неғұрлым қабілетті білім алушыларды көтермелеу үшін жеке немесе заңды тұлғалар тағайындайтын стипендия;
Атом электр стансасы (АЭС), ядролық электр станса — атом ядросының энергиясын электр энергиясына айналдыратын қондырғы. АЭС ядроның нейтрондармен әсерлесуінен туатын энергия көмегімен жұмыс істейді. Ядролық реакторда жылу шығарғыш элемент — цилиндр немесе пластинка түріндегі ядролық отын, нейтрондарды баяулатқыш және бөлінген жылуды тасушы (су, газ, сұйық металдар) заттар орналасады.бакалавр - жоғары білім берудің тиісті білім беру бағдарламаларын меңгерген адамдарға берілетін академиялық дәреже;
Бакалавриат - 4 жылдан кем емес нормативтік оқу мерзімі бар сәйкес мамандық бойынша бакалавр академиялық дәрежесін беру арқылы мамандар даярлауға бағытталған жоғары білімнің кәсіби оқыту бағдарламасы.
Білім алушыларды қорытынды аттестаттау - тиісті білім беру деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартта көзделген оқу пәндерінің көлемін олардың меңгеру дәрежесін айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім;
интеграцияланған білім беретін оқу бағдарламалары - білім беру деңгейі мен мазмұнының үздіксіздігін және сабақтастығын ескере отырып әзірленген білім беретін оқу бағдарламалары;
Білім беру гранты - білім алушыларға кәсіптік білімге төлеу үшін Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген жағдайда берілетін ақша қаражатының нысаналы сомасы;
Білім беру қызметі - білім беру субъектілерінің мақсатты, педагогтік негізделген, дәйекті өзара іс-қимылы барысында жеке адамды оқыту, дамыту және тәрбиелеу міндеттері шешілетін процесс;
Білім беру мониторингі - білім беру процестерін жүзеге асырудың нәтижелері мен шарттарының, білім алушылар контингентінің, білім беру ұйымдары желісінің жай-күйін және өзгерістер серпінін жүйелі түрде байқау, талдау, бағалау және болжау;
Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі - білім беру сапасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына, жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің қажеттілігіне сәйкестігін белгілеудің институционалды құрылымдары, рәсімдері, нысандары мен әдістерінің жиынтығы;
Білім беру саласындағы уәкілетті орган - білім беру саласындағы басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органы;
Білім беру туралы құжаттарды нострификациялау - басқа мемлекеттерде, халықаралық немесе шетелдік оқу орындарында (олардың филиалдарында) білім алған адамдарға берілген құжаттардың баламалылығын айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім;
Білім беру ұйымдарын аккредиттеу - білім беру қызметтерінің сапасы туралы объективті ақпарат беру, сондай-ақ оны жетілдірудің тиімді тетіктерінің бар екенін растау мақсатында аккредиттеу органының олардың белгіленген талаптарға сәйкестігін тану рәсімі;
Білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестаттау - білім беру қызметтерінің білім беру ұйымдары көрсететін мемлекеттік жалпыға міндетті стандарт талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатымен жүргізілетін рәсім;
бірыңғай ұлттық тестілеу - орта білімнен кейінгі және (немесе) жоғары білім беретін білім беру ұйымдарына түсу емтихандарымен біріктірілетін жалпы орта білім беру ұйымдарының білім алушыларын қорытынды аттестаттау нысандарының бірі;
"Болашақ" халықаралық стипендиясы - Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының азаматтарына күндізгі оқыту нысанында шетелдік оқу орындарында оқуы үшін тағайындайтын стипендиясы;
Болон процесі - еуропалық жоғары кәсіби білімде біртүтас жалпы - еуропалық білім кеңістігін қалыптастыруға бағытталған жаһандану үрдісінің көрінісі. Алғашқы еуропалық университеттің отаны - Болонья қаласының (Италия) қүрметіне аталған Болондық декларациямен (1999 ж.) бекітілген. 2004 жылға дейін Болондық процеске 40 ел мүше болды. Мүше-мемлекеттердің ағымдағы мәселелерін талқылау мақсатында мерзімдік кездесулерді үйымдастыруды көздейді. Болон процесі демократиялық жоғары технологиялық ақпараттық нарықтық қоғам талаптарына сай келетін және жеке бағыттылықты, тандау еркіндігін және өзіндік білім жолын игерумен, білім жинаудың ақпараттық-ізденімпаздық сипатын қалыптастыруды мақсат түтады. Болон процесінің басты мақсаттарының қүрамында еуропалық мәдени қүндылықтарды дамытудағы университеттердің негізгі басты орнын мойындау; жоғары білімді қоғам талаптарына сай бейімдеу қажеттігі; білім орталықтарына қол жеткізу мақсатындағы азаматтардың жүмылуы; түлектердің кәсібін айқындауда түсінуге жеңіл, салыстыруға боларлықтай дәрежелер мен мамандықтар қабылдау; әртүрлі мәдениеттерге, тілдерге, үлттық жүйелерге сыйқүрметпен қарау; университеттік автономияны және академиялық еркіндіктерді дамыту; үздіксіз білім беру; Болон процесі мүшелерінің арасында сенім философиясын орнату жатады. Ресмизаңдық түрғыда Болон процесі Батые Еуропа мен Қазақстанда қалыптасқан кәсіби білім деңгейін біркелкі "бакалавр-магистр" формуласымен теңестіріп, қазақстандық жоғары білім қүжаттарының Еуропада мойындалуына жол ашып, мүмкіндік береді.
Ғылым кандидаты, ғылым докторы – ізденушілердің диссертациялар қорғауы негізінде берілген ғылыми дәрежелер
Ғылыми-зерттеу жұмысы – бар білімді кеңейту және жаңа білім алу, ғылыми гипотезаларды тексеру, табиғат пен қоғам дамуының заңдылықтарын анықтау, жобаларды ғылыми жинақтау, ғылыми негіздеу мақсатында ғылыми ізденіспен, зерттеулер, эксперименттер жүргізумен байланысты жұмыс;
Ғылыми зерттеулер – ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет нәтижелеріне қол жеткізу мақсатында ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық және технологиялық жұмыстар шеңберінде ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет субъектілері тиісті ғылыми әдістермен және құралдармен жүзеге асыратын қолданбалы, іргелі, стратегиялық ғылыми зерттеулер;
Ғылыми мақала – аяқталған және логикалық біріккен,зерттеулерге қатысты мәселелер мен сұрақтар шешілетін шығарма. Ғылыми мақалада мазмұндаманы және дәлелдемелердің ең мәнді нәтижелеріне тоқталады
Дипломдық жұмыс - бұл кез келген студенттің ғылыми-тәжіребиелік жұмысы, оны оқуды бітіру кезінде жасайсыз. оны қорғау кезінде өз біліміңіз бен деңгейіңізді ұққан біліміңізді ұштарлайсыз.
Докторантура - жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдарда біліктілігі жоғары ғылыми және ғылыми-педагог кадрлар даярлау нысаны;
Доцент, профессор - тиісті жоғары оқу орны беретін академиялық атақ; жоғары оқу орнының немесе ғылыми ұйымдардың өтініші бойынша білім беру саласындағы уәкілетті орган беретін ғылыми атақ
Жеке оқу жоспары - факультет деканы мен эдвайзердің көмегімен жұмысшы оқу жоспары негізінде әрбір оқу жылына құрастырылатын студенттің оқу жоспары. Эдвайзер әрбір студенттің оқу траекториясын анықтауға көмектеседі.
Инновациялық университет - идеялар кезін, іргелі және іздестіру зерттеулерін, қолданбалы зерттеулер мен тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелерді жүргізуді және өндіріске ғылыми зерттеулер нәтижелерін енгізуді қамтитын инновациялық қызметтің толық циклін іске асыруға қабілетті ғылыми-білім беру кешені;
Институт - мамандықтардың бір-екі топтары бойынша жоғары білім берудің оқу бағдарламаларын іске асыратын, ғылыми және педагогтік қызметті, кадрлардың біліктілігін арттыруды және қайта даярлауды жүзеге асыратын оқу орны;
Институционалдық аккредитеу - білім беру ұйымының мәлімделген мәртебесіне сәйкес білім беру бағдарламаларын сапалы ұсынуы жөніндегі қызметін бағалау;
Интернаттық ұйымдар - белгілі бір санаттағы адамдардың жатын орны беріле отырып, білім алу құқығына мемлекеттік кепілдікті қамтамасыз ететін жалпы орта білім беретін ұйымдар;
Интернатура - медициналық жоғары оқу орындарының білім алушыларын базалық медициналық білім беру шеңберінде бір немесе екі жылдық даярлау нысаны;
Кафедра - студенттер арасында тәрбие жұмысын, бiр немесе бiрнеше ұқсас пәндер бойынша ғылыми-зерттеу, әдiстемелiк, оқу жұмыстарын, сонымен қатар ғылыми-педагогикалық кадрларды дайындау және олардың бiлiктiлiгiн көтерудi жүзеге асыратын жоғары оқу орнының негiзгi оқу-ғылыми құрылымдық бөлiгi болып табылады.
Кәсіптік бағдар - білім алушының кәсіптік қызығушылықтарына, жеке қабілеттері мен психикалық-физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес білім беру және кәсіптік мүмкіндіктері, мамандығы мен оқитын орнын еркін және саналы таңдау саласында оның құқықтарын іске асыруға ақпараттар мен консультациялық көмек беру;
Кәсіптік даярлықты бағалау - техникалық кәсіптік және орта білімнен кейінгі кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары білім алушылары кәсіптік даярлығы деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарымен белгіленген талаптарға сәйкес келу дәрежесін айқындау;
Кәсіптік оқыту - техникалық, қызмет көрсету және басқару еңбегінің мамандарын жедел даярлауды, қайта даярлауды және біліктілігін арттыруды қамтитын кәсіптік білім беру жүйесінің бір бөлігі;
Кешенді тестілеу - ақпараттық технологияларды қолдану арқылы бірнеше оқу пәндері бойынша бір мезгілде өткізілетін емтихан нысаны;
Кредиттік оқыту технологиясы - білім алушының оқытушының оқу жұмысының көлемін өлшеудің сәйкестендірілген бірлігі ретінде кредитті пайдалана отырып, пәнді оқып зерделеу дәйектілігінің білім алушылардың таңдауы және дербес жоспарлауы негізіндегі оқыту;
Клиникалық база - материалдық-техникалық базасының жоғары деңгейі болатын және ұйымдық-әдістемелік, оқу, емдеу-диагностикалық және ғылыми-зерттеу жұмысының қазіргі заманғы әдістері негізінде дәрігерлерді, ғылыми кадрларды даярлауды және қайта даярлауды жүзеге асыратын және медициналық көмектің барлық түрлерін көрсететін жоғары оқу орнының немесе жергілікті денсаулық сақтау ұйымдарының базасында жұмыс істейтін денсаулық сақтау ұйымының клиникасы;
Колледж - жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын және техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын оқу орны;
Кредит - студенттің оқу жұмысының көлемінің өлшем бірлігі. Бір кредит академиялық кезеңдегі бір пән бойынша студенттің оқу жұмысының 45 сағатына тең.
Қабылдау квотасы - I, II топтағы мүгедектер, жеңілдіктер мен кепілдіктер бойынша соғысқа қатысушылар мен соғыс мүгедектеріне теңестірілген адамдар, бала кезінен мүгедектер, мүгедек балалар, ауыл (село) жастары арасынан шыққан адамдар мен Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын ұлты қазақ адамдарды, сондай-ақ жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білім беретін білім беру ұйымдарына қабылдау үшін бөлінетін мемлекеттік білім беру тапсырысының, оның ішінде білім беру гранттары көлемінің шекті саны;
Қашықтықтан білім беру технологиясы - білім алушы мен педагог қызметкердің жанама (алыстан) немесе толық емес жанама өзара іс-қимылы кезінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдарды қолдана отырып жүзеге асырылатын оқыту;
Қосымша білім беру - білім алушының білім алу қажеттерін жан-жақты қанағаттандыру мақсатында жүзеге асырылатын тәрбиелеу мен оқыту процесі;
Магистр - жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын меңгерген адамдарға берілетін академиялық дәреже;
Магистратура - Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті Университеттердің Ұлы Хартиясына еніп, үш сатылы бакалавриат-магистратура-докторантура PhD мамандар даярлаудың заманауи жүйесіне толығымен көшкен жоғары оқу орны болып саналады.
Мамандандырылған аккредиттеу - білім беру ұйымы іске асыратын жекелеген білім беру бағдарламаларының сапасын бағалау;
Мемлекеттік аралық бақылау - оқыту сапасын білім беру ұйымдарына тәуелсіз бақылаудың бір түрі;
Мемлекеттік атаулы стипендия - Қазақстан Республикасының Президенті және (немесе) Қазақстан Республикасының Үкіметі тағайындайтын стипендия;
Мемлекеттік білім беру тапсырысы - мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жөнінде, экономиканың қажеттілігін қамтамасыз ету және білікті жұмыс күші мен қоғамның зияткерлік әлеуетін молықтыру үшін білікті жұмысшылар мен мамандарды даярлау, біліктілігін арттыру және қайта даярлау жөнінде, сондай-ақ білім беру жүйесін оқу-әдістемелік қамтамасыз ету жөнінде мемлекет қаржыландыратын қызмет көрсетулер көлемі;
Монография – белгілі бір тақырыпқа тоқталатын ғылыми жұмыс.Монографияда қаралатын сұрақтарға тоқталып,жаңа тұжырымдамалар мен шешулер қаралады.Монография аумақты библиографиялық тізбемен, ескертулермен және д т. қоса беріледі.
Оқу бағдарламасы - әрбір оқу пәні бойынша меңгерілуге тиісті білімнің, шеберлік пен дағдылардың мазмұны мен көлемін айқындайтын бағдарлама;
Оқу жоспары - білім берудің тиісті деңгейіндегі оқу пәндерінің (предметтерінің) тізбесі мен көлемін, оларды зерделеу тәртібі мен бақылау нысандарын регламенттейтін құжат;
Оқу жетістіктерін бағалаудың балдық-рейтингтік әріптік жүйесі - халықаралық практикада қабылданған әріптік жүйеге сәйкес келетін және білім алушылардың рейтінгін белгілеуге мүмкіндік беретін балл түріндегі білім деңгейін бағалау жүйесі;
Оқу-клиникалық орталығы - кәзіргі заманғы аппаратурамен, фантомдармен және муляждармен жабдықталған және білім алушылардың жәненемесе медицина қызметкерлерінің практикалық (клиникалық) машықтарды меңгеруіне және оларды бақылауға арналған медициналық жоғары оқу орнының құрылымдық бөлімшесі;
Оқу пәніне жазу оқу пәндеріне алдын-ала жазудың тәртібі бойынша факультеттің эдвайзері мен деканының көмегімен факультеттегі студенттердің қатынасуымен жүзеге асады;
педагог қызметкерлерді аттестаттау - педагог қызметкердің біліктілік деңгейінің біліктілік талаптарына сәйкестігін айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім;
Стипендия - білім алушыларға олардың тамағына, күнелтуіне және оқу әдебиетін сатып алуына жұмсалатын шығындарды ішінара жабу үшін берілетін ақша сомасы;
Студент — жоғары оқу орнында (институт, университет т.б.) оқып білім алушы.
Тезистер- мақаланың, баяндаманың, курстық немесе дипломдық жұмыстың және д т. қысқа тұжырымдардың басты ойлар туралы жазылған ғылыми еңбек.
Университет - мамандықтың үш тобынан кем емес (медициналық университет - екіден кем емес) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын, ғылыми және педагогтік қызметті, кадрлардың біліктілігін арттыруды және қайта даярлауды жүзеге асыратын және өз қызметі саласында жетекші ғылыми және әдістемелік орталық болып табылатын оқу орны;
Факультет - бiр немесе бiрнеше ұқсас мамандықтар бойынша студенттер және аспиранттар дайындайтын, экономиканың, бiлiмнiң және мәдениеттiң тиiстi саласында басшы, инженер-техникалық және педагогикалық қызметкерлердiң бiлiктiлiгiн арттыратын және де кафедралардың ғылыми-зерттеу жұмыстарына басшылық ететiн жоғары оқу орынының оқу-ғылыми және әкiмшiлiк бөлiгi.
Философия докторы - тиісті мамандықтар бойынша докторантураның (Рh.D) кәсіптік оқу бағдарламаларын меңгерген адамдарға берілетін жоғары академиялық дәреже;
Шағын жинақты мектеп - сынып-жинақтары аралас және оқу сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік нысаны бар, білім алушылар контингенті шағын жалпы білім беретін мектеп;
2 дәрістер
Модуль 1. Техникалық физика бакалаврын дайындау талаптары.
1 дәріс. Кіріспе
2 сағат 1,2 апта
Сұрақтары:
1.Қазақстан Республикасының білім туралы заңы
2.Мамандыққа каваликатционды мінездеме
3. Қазақстан Республикасында жылуэнергетика бакалаврларын дайындау
4.Қызметкерлердін біліктілігін арттыру
5.Жылуэнергетика бакалаврларын қазіргі заман талабына сай етіп дайындау
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шiлдедегi N 319 Заңы
"Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 15 тамыз N 254-256. Осы Заң бiлiм беру саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейдi, осы саладағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi принциптерiн айқындайды және Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдiктердiң және азаматтығы жоқ адамдардың бiлiм алуға конституциялық құқығын қамтамасыз етуге бағытталған.
1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар
2-бап. Қазақстан Республикасының бiлiм беру саласындағы заңнамасы.
3-бап. Бiлiм беру саласындағы мемлекеттiк саясаттың принциптерi
2-тарау. БIЛIМ БЕРУ ЖҮЙЕСIН БАСҚАРУ
4-бап. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң бiлiм беру саласындағы құзыретi
Қазақстан Республикасының Үкiметi:
5-бап. Бiлiм беру саласындағы уәкiлеттi органның құзыретi, сараптама жасау және басып шығару
6-бап. Бiлiм беру саласындағы жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың құзыретi
7-бап. Бiлiм беру жүйесiн басқару органдарын ақпараттық қамтамасыз ету
8-бап. Бiлiм беру саласындағы мемлекеттiк кепiлдiктер
9-бап. Оқыту және тәрбиелеу тiлi
3-тарау. БIЛIМ БЕРУ ЖҮЙЕСI
10-бап. Бiлiм беру жүйесi ұғымы
11-бап. Бiлiм беру жүйесiнiң мiндеттерi
12-бап. Бiлiм беру деңгейлерi.
4-тарау. БIЛIМ БЕРУ МАЗМҰНЫ
13-бап. Бiлiм беру мазмұнының ұғымы
14-бап. Бiлiм беретiн оқу бағдарламалары
15-бап. Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытудың жалпы бiлiм беретiн оқу бағдарламалары
16-бап. Бастауыш, негiзгi орта және жалпы орта бiлiм берудiң жалпы бiлiм беретiн оқу бағдарламалары
17-бап. Техникалық және кәсiптiк бiлiм берудiң бiлiм беретiн оқу бағдарламалары
18-бап. Мамандандырылған жалпы бiлiм беретiн оқу бағдарламалары
19-бап. Арнайы жалпы бiлiм беретiн оқу бағдарламалары
20-бап. Орта бiлiм беруден кейiнгi кәсiптiк оқу бағдарламалары
21-бап. Жоғары бiлiм берудiң кәсiптiк оқу бағдарламалары
22-бап. Жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiм берудiң кәсiптiк оқу бағдарламалары
23-бап. Қосымша бiлiм берудiң бiлiм беретiн оқу бағдарламалары
24-бап. Ересектерге бiлiм беру.
25-бап. Эксперименттiк бiлiм беретiн оқу бағдарламалары
5-тарау. БIЛIМ БЕРУ ҚЫЗМЕТIН ҰЙЫМДАСТЫРУ
26-бап. Бiлiм алушылар мен тәрбиеленушiлердi бiлiм беру ұйымдарына қабылдауға қойылатын жалпы талаптар)
27-бап. Бiлiм алу нысандары
28-бап. Оқу және тәрбие процесiн ұйымдастыру
29-бап. Ғылыми және оқу-әдiстемелiк жұмысты ұйымдастыру
30-бап. Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту
31-бап. Бастауыш, негiзгi орта және жалпы орта бiлiм беру
33-бап. Орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм беру
34-бап. Жоғары техникалық мектептер
35-бап. Жоғары бiлiм беру
36-бап. Жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiм беру
37-бап. Қосымша бiлiм беру
38-бап. Бiлiм алушылардың кәсiптiк практикасы
39-бап. Бiлiм беру туралы құжаттар
6-тарау. БIЛIМ БЕРУ ҚЫЗМЕТIНIҢ СУБЪЕКТIЛЕРI
40-бап. Бiлiм беру ұйымдары.
41-бап. Бiлiм беру ұйымының жарғысы
42-бап. Бiлiм беру ұйымдарын құру, қайта ұйымдастыру және тарату
44-бап. Бiлiм беру ұйымдарын басқару
45-бап. Еңбек қатынастары және бiлiм беру ұйымы басшысының жауапкершiлiгi
46-бап. Бiлiм беру жүйесiндегi бiрлестiктер
47-бап. Бiлiм алушылар мен тәрбиеленушiлердiң құқықтары, мiндеттерi мен жауапкершiлiгi
48-бап. Бiлiм алушылардың, тәрбиеленушiлердiң денсаулығын сақтау
49-бап. Ата-аналардың және өзге де заңды өкiлдердiң құқықтары мен мiндеттерi.
7-тарау. ПЕДАГОГ ҚЫЗМЕТКЕРДIҢ МӘРТЕБЕСI
50-бап. Педагог қызметкердiң мәртебесi
51-бап. Педагог қызметкердiң құқықтары, мiндеттерi мен жауапкершiлiгi
52-бап. Бiлiм беру ұйымдары қызметкерлерiнiң еңбегiне ақы төлеу жүйесi
53-бап. Әлеуметтiк кепiлдiктер
8-тарау. БIЛIМ БЕРУ САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТIК РЕТТЕУ
54-бап. Бiлiм беру саласындағы мемлекеттiк реттеудiң мақсаты мен нысандары.
55-бап. Бiлiм беру саласын баскару
56-бап. Бiлiм берудiң мемлекеттiк жалпыға мiндеттi стандарттары
57-бап. Бiлiм беру қызметiн лицензиялау
58-бап. Бiлiм беру ұйымдарын аккредиттеу
аккредиттеуден өтуге құқылы.
59-бап. Бiлiм беру жүйесiндегi мемлекеттiк бақылау
60-бап. Мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдардың құқықтары мен мiндеттерi.
9-тарау. БIЛIМ БЕРУ ЖҮЙЕСIН ҚАРЖЫЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
61-бап. Қаржыландыру жүйесi, принциптерi мен көздерi
62-бап. Бiлiм беру ұйымдарын мемлекеттiк қаржыландыру
63-бап. Бiлiм беру ұйымдарының ақылы негiзде тауарлар (жұмыстар, қызметтер көрсету) ұсынуы
64-бап. Бiлiм беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын дамыту.
10-тарау. БIЛIМ БЕРУ САЛАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ
65-бап. Халықаралық ынтымақтастық және сыртқы экономикалық қызмет
66-бап. Шет елдегi қазақ диаспорасының бiлiм алу қажеттiлiктерiн қанағаттандыру
11-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БIЛIМ БЕРУ САЛАСЫНДАҒЫ
ЗАҢНАМАСЫН БҰЗҒАНЫ ҮШIН ЖАУАПТЫЛЫҚ
67-бап. Қазақстан Республикасының бiлiм беру саласындағы заңнамасын бұзғаны үшiн жауаптылық
12-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР
68-бап. Осы Заңның қолданысқа енгiзiлуi
Квалификационная характеристика - краткое изложение требований к знаниям, умениям и навыкам, а также прав и обязанностей, предъявляемым к различным специальностям в организации.
В соответствии с квалификационными требованиями Квалификационного справочника должностей руководителей, специалистов и других служащих бакалавры теплоэнергетики могут занимать первичные должности младших научных сотрудников, инженеров-лаборантов, инженеров научно-исследовательских, конструкторских и проектных организаций без предъявления требований к стажу работы, техника 1 категории и прочие должности.
Областью профессиональной деятельности является теплоэнергетика, как составная часть техники, которая включает совокупность средств, способов и методов человеческой деятельности, созданных для генерации и применения теплоты, управления ее потоками и преобразования различных видов энергии в теплоту.
Объектами профессиональной деятельности выпускника являются:
- энергетические системы и комплексы;
- системы энергоснабжения объектов техники и отраслей хозяйства;
- системы энергоснабжения промышленных предприятий;
- системы энергоснабжения автономных объектов;
- энергетические установки;
- энергетические установки и комплексы на базе нетрадиционных и возобновляемых источников энергии;
- теплотехнологические схемы производств;
- технологические установки по производству, распределению и использованию теплоты;
- паровые и водогрейные котлы различного назначения, парогенераторы атомных электростанций;
- паровые и газовые турбины, энергоблоки;
- установки по производству сжатых и сжиженных газов, компрессорные, холодильные и криогенные установки, установки систем кондиционирования воздуха, тепловые насосы;
- установки, системы и комплексы высокотемпературной и термовлажностной технологий, химические реакторы;
- вспомогательное теплотехническое оборудование, тепло – и массообменные аппараты различного назначения;
- тепловые сети;
- установки кондиционирования теплоносителей и рабочих тел;
- технологические жидкости, газы и пары;
- расплавы, твердые и сыпучие тела как теплоносители и рабочие тела энергетических и технологических установок;
- топливо и масла;
- системы подготовки топлива и масел;
- установки, системы и комплексы по подготовке и использованию воды нормированного качества;
- технологические установки по подготовке и использованию воды тепловых и атомных электростанций: оборудование предочистки, ионитных и мембранных установок, технологические установки по подготовке и использованию воды тепловых сетей и потребителей теплофикации;
- системы оборотного водоснабжения;
- установки, системы и комплексы очистки сточных вод;
- установки, системы и комплексы по подготовке и использованию воды пищевой промышленности;
- технологическое оборудование по подготовке и использованию воды испарительных и паропреобразовательных установок;
- системы автоматического контроля и управления тепло – и электротехнологическими процессами, установками, системами и комплексами;
- нормативно-техническая документация и системы стандартизации, методы и средства испытаний оборудования и контроля качества отпускаемой продукции.
Предметами профессиональной деятельности бакалавра по специальности Теплоэнергетика являются системы:
- тепловых электростанций;
- промышленных и отопительных котельных;
- теплотехнологии;
- централизованного и автономного энергоснабжения промышленных предприятий и организаций;
- производства и распределения энергоносителей;
- теплофикации и тепловых сетей;
- подготовки воды и топлива;
- автоматизированного управления объектами теплоэнергетики и теплотехнологии;
- а также, методы и средства моделирования и оптимизации объектов теплоэнергетики и теплотехнологии, основное и вспомогательное оборудование, процессы и аппараты теплотехнологии, электрические машины и аппараты.
Бакалавры по специальности Теплоэнергетика могут выполнять следующие виды профессиональной деятельности:
- проектно-конструкторская;
- производственно-технологическая;
- исследовательская;
- эксплуатационная;
- монтажно-наладочная;
- организационно-управленческая.
Под руководством ведущего (старшего) инженера, ответственного исполнителя или руководителя темы (задания) бакалавр осуществляет:
в проектно-конструкторской деятельности:
- формулирование целей проекта (программы) решения поставленных
задач, критериев и показателей достижения целей, построение структуры их взаимосвязей, выявление приоритетов решения задач;
- разработку вариантов решения проблемы, анализ вариантов, прогнозирование последствий, отыскание компромиссных решений в условиях многокритериальности, неопределенности, планирование реализации проекта изделия или технологического процесса;
- использование информационных технологий при проектировании энергетических и энерготехнологических систем, а также технологических процессов и технологических операций;
- прогнозирование надежности эксплуатации оборудования, систем и их элементов с учетом технологии производства;
участвует:
- в проектировании промышленных систем энергоснабжения, электротехнического и теплотехнологического оборудования;
- разработке проектов электро- и теплоэнергетических установок различного назначения, водоподготовительных установок и комплексов; проектирование технологических систем и оборудования подготовки топлива, с использованием систем автоматизации проектирования;
- в энергетической и экологической экспертизе проектов;
- в выпуске конструкторско-технической документации на объекты проектирования;
- в выборе оптимальных проектных решений;
- в разработке проектов технических условий, стандартов, технических описаний, а также описаний технологических процессов и регламентов эксплуатации систем и сетей;
в производственно-технологической деятельности участвует:
- в организации эффективного использования энергоресурсов в энергокомплексах промышленных предприятий и теплотехнологии;
- в выборе с энергоснабжения предприятий, типов основного и вспомогательного оборудования;
- в реконструкции, модернизации и испытаниях теплотехнологического оборудования;
- в установлении параметров оптимального режима работы оборудования; внедрении энергосберегающих технологий, систем использования вторичных энергоресурсов, нетрадиционных источников энергии и энерготехнологического комбинирования;
- в автоматизации теплотехнологических установок и систем;
- в выборе методов, приборов и составлении схем для измерения основных характеристик работы теплотехнологического оборудования; разработке технической документации;
- в определении состава электрооборудования и его параметров, схем электроэнергетических объектов;
- в расчете схем и элементов основного оборудования, вторичных цепей, устройств защиты и автоматики электроэнергетических объектов;
- в разработке и определении оптимальных производственно-технологических режимов работы электроэнергетического оборудования;
- в обеспечении соблюдения всех заданных параметров технологического процесса и качества вырабатываемой продукции;
- в проведении профилактических испытаний оборудования;
- в расчете и выборе основного и вспомогательного оборудования; реконструкция, модернизации и испытаниях водоподготовительных и топливо приготовительных установок;
- в установлении параметров оптимального режима работы оборудования; выборе схем водо- и топливоснабжения промышленных предприятий;
- в установлении параметров оптимального режима работы оборудования; выборе схем водо- и топливоснабжения промышленных предприятий;
- в выборе и применении методик определения технологических показателей качества воды и топлива;
- в подготовке технических заданий на разработку систем автоматического регулирования и управления технологическим оборудованием с учетом требований техники безопасности;
- в проведении технико-экономического и экологического анализа установок и систем подготовки воды и топлива;
в исследовательской деятельности участвует:
- в анализе состояния и динамики объектов деятельности;
- в создании теоретических моделей, позволяющих прогнозировать свойства и поведение объектов деятельности;
- в разработке планов, программ и методик проведения испытаний технологических систем и оборудования;
- в использовании компьютерных технологий для обработки результатов экспериментальных и теоретических исследований;
- в разработке энергоэффективного теплотехнологического оборудования, установок и комплексов;
- в использовании методов моделирования и оптимизации теплотехнологических процессов, установок и систем;
- в реализации принципиально новых безотходных процессов и комплексов; установлении потенциала и резервов энергосбережения в отраслях производства; разработке новых перспективных и нетрадиционных способов обработки технологических и природных вод и подготовки топлива;
- в исследовании и реализации малоотходных и безотходных технологий;
- в изучении физико-химических процессов подготовки воды и топлива с широким использованием моделирования и компьютерных технологий;
- в изучении методов управления процессами тепло- массопереноса, методов и аппаратов преобразования различных видов энергии в тепловую и разработке соответствующих инженерных методик расчета;
в эксплуатационной деятельности участвует:
- в разработке эксплуатационной документации;
- в управлении работой оборудования, систем, диагностике производственных объектов;
- в планировании, проведении испытаний, определении работоспособности и надежности установленного оборудования;
- в планировании ремонтов и замены оборудования;
- в монтаже, эксплуатации и ремонте теплотехнологического оборудования;
- в организации учета и контроля энергоресурсов и энергоносителей;
в монтажно-наладочной деятельности осуществляет:
- разработку монтажной, наладочной и ремонтной документации;
- планирование работ по вводу оборудования в эксплуатацию;
- монтаж, эксплуатация и ремонт энерготехнологического оборудования и систем подготовки воды и топлива.
Участвует в монтажно-наладочных работах в соответствии с нормативной документацией, в приемо-сдаточных испытаниях оборудования, приеме оборудования в эксплуатацию.
в организационно-управленческой деятельности участвует:
- в организации работы коллектива исполнителей;
- в выборе решения, удовлетворяющего различными требованиями (к стоимости, качеству, безопасности и срокам исполнения) как при долговременном, так и краткосрочном планировании;
- в оценке производственных и непроизводственных затрат на обеспечение заданного уровня качества продукции;
- в осуществлении технического контроля, испытаний и управлении качеством в процессе производства;
- в организации эксплуатационного обслуживания, ремонте, монтаже и испытаниях теплотехнологического оборудования;
- в организации учета и нормирования расходов топливо–энергетических ресурсов;
- в организации расчетов смет производства, удельных расходов энергоресурсов;
- в составлении технико-экономических балансов установок, технологических процессов, участков и предприятия в целом;
- в энергетической оценке тепловых схем и установок;
- в мониторинге и управлении энергетическими потоками на предприятии;
- в анализе производственной и финансовой деятельности промышленного предприятия;
- в организации и ведении метрологического контроля на предприятии, проведении мероприятий по экологической безопасности предприятия.
Ведет контроль над соблюдением производственной и трудовой дисциплины, требований безопасности жизнедеятельности.
Конкретные виды профессиональной деятельности определяются содержанием образовательно-профессиональной программы, разрабатываемой вузом.
Требования к ключевым компетенциям бакалавра по специальности Теплоэнергетика. Бакалавр по специальности Теплоэнергетика должен:
иметь представление:
- о духовных ценностях и их значении;
- о последствиях своей профессиональной деятельности;
- об организационных основах мер ликвидации последствий аварий, катастроф, стихийных бедствий и других чрезвычайных ситуаций;
- энергетической безопасности страны;
знать:
- основы правовой системы и законодательства Республики Казахстан; правовые нравственно-этические нормы в сфере профессиональной деятельности;
- современные и перспективные направления развития теплоэнергетических и теплотехнологических систем;
- принципы работы, технические характеристики и конструктивные особенности разрабатываемых и используемых теплоэнергетических и теплотехнологических установок и систем;
- методы проведения теоретических и экспериментальных исследований в области теплоэнергетики;
- основы проектирования, строительства, монтажа и эксплуатации технических средств теплоэнергетических и теплотехнологических систем;
- требования стандартизации, метрологического обеспечения и безопасности жизнедеятельности при разработке и эксплуатации устройств и систем теплоэнергетики;
- методы и средства моделирования и оптимизации теплоэнергетических установок и систем;
- основные методы маркетинга и менеджмента в области теплоэнергетики;
- правила и нормы проектирования, строительства, монтажа и эксплуатации теплоэнергетических систем и установок;
- теоретические и экспериментальные методы исследований с целью создания новых перспективных теплоэнергетических и теплотехнологических установок;
- необходимые меры по обеспечению безопасности жизнедеятельности и охране окружающей среды при производстве, строительстве и эксплуатации теплоэнергетических установок и систем;
уметь:
- формулировать цели проекта (программы) решения задач, выявлять приоритеты решения задач;
- использовать информационные технологии при проектировании и конструировании энергетического, теплотехнического, тепло технологического оборудования, сетей и систем;
- разрабатывать программы и проводить приемо-сдаточные испытания оборудования;
- находить компромисс между различными требованиями (к стоимости, качеству, безопасности и срокам исполнения), как при долговременном, так и при краткосрочном планировании;
- оценивать производственные и непроизводственные затраты на обеспечение заданного уровня качества продукции с учетом международных стандартов;
- разрабатывать эксплуатационную документацию;
- проводить испытания и определение работоспособности установленного и ремонтируемого оборудования;
- выбирать оборудование для замены в процессе эксплуатации и в процессе проектирования с использованием информационных технологий;
- разрабатывать планы, программы и методики проведения испытаний оборудования, тепловых сетей, тепловых и теплотехнологических систем и их элементов;
- применять методы анализа, синтеза и оптимизации процессов;
- использовать компьютерные технологии для обработки результатов измерений, использовать приемы стандартизации и проводить сертификацию продукции;
- разрабатывать и использовать системы автоматизированного ведения эксперимента;
владеть:
- термодинамическими методами расчета циклов тепловых машин и КПД циклов;
- методами расчета течения жидкостей и газов и теплопередачи;
- методами расчета теплообменных аппаратов;
- техникой использования САПР теплоэнергетического оборудования и систем;
- методами измерения и оценки погрешностей измерения основных режимных характеристик теплоэнергетического оборудования;
- методами технико-экономического расчета сравнительных вариантов организации производства, внедрения новой техники и технологий, реконструкции и модернизации предприятий;
- методами составления технико-экономического баланса установки, технологического процесса, цеха, предприятия;
- методами анализа производственной и финансовой деятельности предприятий теплоэнергетики, компьютеризация управленческих и экономических задач;
- способами расчета расхода тепла различными потребителями промышленного района;
- способами расчета гидравлических сопротивлений тепловых сетей;
- приемами определения технико-экономических показателей работы систем тепло- и энергоснабжения;
- методами проектирования, расчета и регулирования систем производства и распределения энергоносителей;
- методами моделирования и оптимизации теплотехнологических процессов, установок;
- методами и приемами анализа и синтеза систем автоматического регулирования;
- методами организации монтажных, наладочных и ремонтных работ тепло технологического оборудования и систем тепло- и энергоснабжения.
Требования к социально-этической компетенции. Подготовка специалиста новой формации, умеющего работать в команде, с высоким уровнем профессиональной культуры, в том числе и культуры профессионального общения, имеющего гражданскую позицию, способного решать различные социально-личностные проблемы; имеющего способности к самосовершенствованию и саморазвитию, потребности и навыки самостоятельного творческого овладения новыми знаниями в течение всей активной жизнедеятельности.
Требования к экономическим и организационно-управленческим компетенциям. Подготовка специалиста знающего: экономическую характеристику инфраструктуры теплоэнергетики и отраслей промышленности; сущность и значение управления в условиях рыночной экономики; принципы и методы управления. Имеющего понятия: о себестоимости и системе ценообразования на продукцию предприятий отрасли, об их экономической сущности, принципах и методах их определения при различных условиях производства и реализации услуг систем тепло- и энергоснабжения.
Требования к профессиональной компетенции. Общими требованиями к уровню подготовки являются: профессиональная компетентность бакалавра, определяемая как совокупность теоретических и практических навыков, устанавливаемых профессиональной образовательной программой направления теплоэнергетики; способность осуществлять профессиональные функции в рамках одного или более видов деятельности; понимание основных тенденций развития теории и практики в области теплоэнергетики и теплотехнологии.
Основные понятия, которые необходимо знать после изучения материала данной лекции:
Закон об образовании; квалификационная характеристика; область профессиональной деятельности; объекты профессиональной деятельности; предмет профессиональной деятельности.
68-бап. Осы Заңның қолданысқа енгiзiлуi
1. Осы Заң, 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiлетiн 8-баптың 2-тармағының екiншi бөлiгiн, 52-баптың 6-тармағының екiншi абзацын, 7-тармағы 1) тармақшасының екiншi және бесiншi абзацтарын, 8-тармағының 2), 3) тармақшаларын және 53-баптың 3-тармағының 1), 3) тармақшаларын қоспағанда, алғашқы ресми жарияланған күнiнен бастап күнтiзбелiк он күн өткеннен кейiн қолданысқа енгiзiледi.
2. Бiлiм беру ұйымдарына осы Заң қолданысқа енгiзiлгенге дейiн оқуға түскен адамдар оқуға түскен кезде қолданыста болған бiлiм беру бағдарламалары бойынша оқуын бiтiрiп, оларға бiлiм туралы белгiленген үлгiдегi құжат берiледi.
3. "Бiлiм туралы" 1999 жылғы 7 маусымдағы Қазақстан Республикасы Заңының (Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы 1999 ж., N 13, 429-құжат; N 23, 927-құжат; 2001 ж., N 13-14, 173-құжат; N 24, 338-құжат; 2004 ж., N 18, 111-құжат; N 23, 142-құжат; 2006 ж., N 1, 5-құжат; N 3, 22-құжат; N 12, 71-құжат; N 15, 92-құжат; 2007 ж., N 2, 18-құжат; N 9, 67-құжат) күшi жойылды деп танылсын.
Бiлiктiлiк сипаттамасы - бiлу өнер-бiлiмдерге талаптарын қысқаша мазмұндама, және дағды, сонымен бiрге дұрыс айтады және мiндет ұйымда әр түрлi мамандық көрсетiлетiн.
Жылу энергетика бакалаврларын дайындау биликтилигин артыру инженерлерди гылыми кызметкерлерди жогары лауазымды кызметкерлердин биликтилигин артыру талаптарды кушейту керек
Кәсiби қызметтiң облысы құрал-жабдықтар, тәсiлдердi жиынтық қосқан техника құрама бөлiк теплоэнергетиктi болып көрiнедi, және адами қызметтiң ұрпақ үшiн жасалған әдiстерi және ағындарды басқару жылулықтың қолдануы, және жылулыққа қуаттың әр түрлi түрлерiн өзгерту.
Түлектiң кәсiби қызметiнiң объектiлерiмен болып көрiнедi:
- энергетикалық жүйе және кешендер;
- техниканың объектiлерi энергиямен жабдықтау жүйес және шаруашылықтың салалары;
- өнеркәсiптiк кәсiпорындар энергиямен жабдықтау жүйеси;
- автономды объектiлер энергиямен жабдықтау жүйеси;
- энергетикалық қондыргылар;
- энергетикалық қондыргылар және базасында кешендерi дәстүрлi емес және жаңартылатын көз қуаттар
- өндiрiс сұлбаның теплотехнологическиесi;
- өндiрiске, үлестiру бойымен технологиялық қондырғы және жылулықтың пайдалануына;
- бумен және әр түрлi мақсат, атом электр станциястарды бу генераторлары су жылытқыш қазандар;
- бумен және газ турбинастар, энергия блоктер;
- өндiрiс бойымен қондыру қысылған және сұйытылған газ, компрессорлық, тоназытқыш және ауаны кондициялаудың қондыру системi, жылулық сорғылар криогендi қондырулар,;
- қондыру, жүйе және кешен жоғары температуралы және жылу ылғалдық технологиялар, химиялық реакторлар;
- қосалқы теплотехникалық жабдық, жылу - және әр түрлi мақсаттың масса айырбастау аппараттары;
- жылу желiлерi;
- жылутасығыштардың баптауын қондыру және жұмыс телдерi;
- технологиялық сұйықтықтар, газ және булар;
- балқытпа, қатты және сусыма дене бұл жылутасығыш және жұмыстық дене энергетикалық және технологиялық қондырғылар;
- отын және май;
- отын әзiрлеу жүйесi және масел;
- қондыру, жүйе және дайындық бойымен кешен және су нормированы пайдалануына..
- дайындық бойымен технологиялық қондырғы және сутың пайдалануына жылулық және атом электр станциястар: тазалаудың жабдығы, ионит және дайындық бойымен мембрана қондырғылары, технологиялық қондырғы және жылу желiлерiнiң суын пайдалану және теплофикацияның тұтынушылары;
- айналма сумен қамту жүйе;
- қондыру, жүйе және ағынды водтарды тазартудың кешендерi;
- қондыру, жүйе және дайындық бойымен кешен және тамақ өнеркәсiбiнiң суын пайдалануға;
- дайындық бойымен технологиялық жабдық және сутың пайдалануына буландырғыш және қондырғыларды паропреобразовательных;
- автоматты бақылаудың жүйесi және басқару жылу - және электр технологиялық процестер, қондырғылармен, жүйе және кешендермен;
- құжаттау нормативтiк-техникалық және стандарттау жүйе, әдiс және жабдықты сынауларды қаржы және жiберiлетiн өнiм сапаны бақылау.
Мамандық бойымен бакалаврдың кәсiби қызметiнiң бұйымдарымен теплоэнергетик жүйенi болып көрiнедi:
- жылу электр станциялары;
- өнеркәсiптiк және жылытқыш қазан;
- жылу технологиясы;
- орталықтандырылған және өнеркәсiптiк кәсiпорындарды автономды энергия жабдықтау және ұйымдарстыру;
- өндiрiс және қуат тасымалдаушылардың үлестiруi;
- теплофикация және жылу желiлерi;
- судын дайындығы және отын;
- теплоэнергетик объектiлердi автоматталған басқару және жылу технологиясы;
- сонымен бiрге, әдiс және пiшiндеудiң қаржысы және теплоэнергетик объектiлердi оптимизация және жылу технологиясы, негiзгi және қосалқы сайман, процесс және жылу технологиясының аппараттары, электр машинасы және аппараттар.
Мамандық бойымен бакалавр кәсiби қызметтiң келесi түрлерiн орындай алуга теплоэнергетик:
- жоба-конструкторлығы;
- өндiрiстiк - технологиялығы;
- зерттеушiсi;
- қолдану кезiндегiсi;
- монтаждық - жөндеуi;
- ұйымдастыру - басқаруы.
(үлкен ) жетекшi инженер, жауапты орындаушыны басшылықпен немесе бакалавр (тапсырма ) тақырыптың жетекшiсiн жүзеге асырады:
қызмет жоба-конструкторлық:
- шешiмiн (бағдарлама ) жобасының мақсаттарын құрастыру қойылған
задач, белгi және өзара байланыстар, шешiм задачтың басымдылықтарының анықтауы олардың мақсатқа жетудiң көрсеткiштерi, құрылымын құрылысы;
- көп критерийлiк, анықталмағандық шарттарындағы, бұйымның жобасын өткiзудiң жоспарлауы ымырагерлiк шешiмдердiң зардаптар, iздеп табуы нұсқалар, болжау мәселенiң шешiмiнiң нұсқаларын әзiрлеудi, талдау немесе технологиялық үдерiс;
- ақпараттық технологияларды пайдалану жобалауда энергетикалық және энергия технологиялық системдер, сонымен бiрге технологиялық үдерiс және технологиялық операциялар;
- жабдықтың пайдалануын сенiмдiлiктiң болжауы, системi және өндiрiс технологиясының есептеуiмен элементтерi олардың;
қатысады:
- энергия жабдықтаудың өнеркәсiптiк системi жобалауда, электротехникалық және жабдықтың теплотехнологическогосы;
- шығаруда конструкторлық - жобалаудың объектiлерiне техникалық құжаттама;
- оңтайлы жобалық шешiмдер таңдауда;
- техникалық шарттар, стандарттар, техникалық сипаттамалар, сонымен бiрге технологиялық үдерiстердiң сипаттамалары жобаны әзiрлеуде және пайдалану системнiң регламенттерi және желiлер;
өндiрiстiк - технологиялық қызметте қатысады:
- өнеркәсiптiк кәсiпорындардың энергия кешендерiндегi энергетикалық ресурстардың тиiмдi пайдалануының ұйымында және жылу технологиясы;
- кәсiпорындар, түрлердi энергия жабдықтаудан таңдауда негiзгi және қосалқы сайман;
- қайта құру, жаңғыртуда және жабдықтың теплотехнологическогосы сынақ;
- жабдықтың жұмысының ұтымды әлптiң параметрлерi анықтауда; қайрат үнемдейтiн тәсiлдемелердi енгiзу, екiншiлiк қуат қорларының пайдалануы, дәстүрлi емес көз қуатын систем және энергия технологиялық қиыстыру;
- қондырғыларды теплотехнологических автоматтандыруда және систем;
- әдiстер, құрал таңдауда және ха өлшеу үшiн сұлбаларды құрастыру негiзгi..
- сұлба есептеуде және негiзгi жабдықтың элементтерi, екiншi реттiк тiзбектер, қорғаныстың құрылғылары және электроэнергетиялық объектiлердi автоматика;
- әзiрлеуде және электроэнергетиялық жабдықты оңтайлы өндiрiстiк - технологиялық жұмыс режiмдерiнiң анықтамасы;
- технологиялық үдерiстiң барлық берiлген параметрлерiн орындалудың қамтамасыз етуiнде және iстеп шығарылатын өнiмдi сапа;
- жабдық сақтандыру сынақтарды жүргiзуде;
- есептеуде және таңдау негiзгi және қосалқы сайман; қайта құру, жаңғырту және сынақ су даярлайтын және даярлайтын қондырғыларды отын;
- жабдықтың жұмысының ұтымды әлптiң параметрлерi анықтауда; өнеркәсiптiк кәсiпорындарды отынмен жабдықтау сұлбаларды таңдау су;
- жабдықтың жұмысының ұтымды әлптiң параметрлерi анықтауда; өнеркәсiптiк кәсiпорындарды отынмен жабдықтау сұлбаларды таңдау су;
- таңдауда және сутың технологиялық сапа көрсеткiштерiнiң анықтамасының әдiстемелерiнiң қолдануы және отын;
- разработкке тапсырмалары техникалық дайындықта.
- техникалық-экономикалық жүргiзуде және қондырғыларды экологиялық талдау және сутың дайындығын систем және отын;
зерттеушi қызметте қатысады:
- күйдiң талдауында және қызметтiң объектiлерiн серпiн;
- қасиет болжауға рұқсат беретiн теориялық үлгiлердi жасауда және қызметтiң объектiлерiн мiнез-құлық;
- жоспар, программ әзiрлеуде және технологиялық системдердiң сынақтарын жүргiзудiң әдiстемелерi және жабдық;
- нәтижелердi өңдеу үшiн компъютер технологияларының пайдалануында эксперименталдi және теориялық зерттеулер;
- жабдықтың энергия тиiмдi теплотехнологическогосын әзiрлеуге, қондырғыларда және кешендер;
- моделдеу әдiстерiнiң пайдалануында және процестер, қондырғыларды оптимизация теплотехнологических және систем;
- принциптi жаңа қалдықсыз процестердi өткiзуде және кешендер; потенциалдың анықтауы және өндiрiс салаларындағы энергия үнемдеудiң резервтерi; әзiрлеу жаңа перспективалы және өңдеудiң дәстүрлi емес тәсiлдерi технологиялық және табиғи водтар және отындардың дайындығы..
- зерттеуде және өткiзу аз қалдықты және қалдықсыз технологиялар;
- сутың дайындығының процестерi зерттеуде физикалық-химия және пiшiндеудi кең пайдалануы бар отын және компъютер технологиялары;
- процесс басқару әдiсiлердi зерттеуде жылу - масса тасымалдау, әдiс және қуаттың әр түрлi түрлерiн өзгертудiң аппараттары жылулық және есептеудiң тиiстi инженерлiк әдiстемелерiнiң әзiрлеуқолдану кезiндегi қызметте қатысады:
- қолдану кезiндегi құжаттаманы әзiрлеуде;
- жабдықтың жұмысы, систем, өндiрiстiк объектiлердi диагностика басқаруда;
- жоспарлауда, сынақтарды жүргiзу, жұмысқа қабiлеттiлiктiң анықтамасы және орнатылған жабдықты сенiмдiлiк;
- жөндеу iстерiн жоспарлауда және жабдықтың алмастыруы;
- монтажда, пайдалану және жабдықтың теплотехнологическогосы жөндеу;
- есептеудiң ұйымында және энергетикалық ресурстардың бақылауы және қуат тасымалдаушылар;
монтаждық - жөндеу қызметiнде жүзеге асырады:
- әзiрлеу монтаждық, жөндеу және жөндеу құжаттамасы;
- пайдалануға жабдықтың енгiзуi бойымен жұмыстарды жоспарлау;
- монтаж, пайдалану және энергия технологиялық жабдықты жөндеу және сутың дайындығын систем және отын.
Монтаждық қатысады - пайдалануға жабдық, жабдықтың тәсiлi нормативтiк құжаттамамен, қабылдау-тапсыру сынақтарындағы сәйкес жөндеу жұмысылар.
ұйымдастыру - басқарушылық қызметке қатысады:
- орындаушыларды ұжым жұмысты ұйымдастыруда;
- қысқа мерзiмдi жоспарлау, жанында ұзақ мерзiмдi (құнға, сапаға, қауiпсiздiк және атқару мерзiмдерiне) әр түрлi талап жеткiлiктi шешiмнiң таңдауында;
- бағалауда өндiрiстiк және өнiм сапасының берiлген деңгейiн қамтамасыз етуге өнiмсiз шығындары;
- техникалық бақылау, сынақ жүзеге асыруда және өндiрiстiң процесiнде сапаны басқару;
- қолдану кезiндегi қызмет көрсетудi ұйымда, жөндеу, монтаж және жабдықтың теплотехнологическогосы сынақ;
- есептеудiң ұйымында және отын шығындарының мөлшерлеуi;
- энергетикалық ресурс өндiрiстiң сметаларының есептерi, меншiктi өтiмдердi ұйымда;
- қондырғылар, технологиялық үдерiстер, бөлiмшелердiң теңгерiмдерi техникалық-экономикалық құрастыруда және кәсiпорын негiзiнен;
- жылулық сұлбаларды энергетикалық бағалауда және қондырғылар;
- бақылауда және кәсiпорында энергетикалық ағындарды басқару;
- талдауда өндiрiстiк және заңсыз қаржылық қызмет оқытушы.
- ұйымда және кәсiпорын экологиялық қауiпсiздiк арналған кәсiпорын, шараларды жүргiзуде метрологиялық бақылауды жүргiзу.
Орындалудың үстiнде бақылау өндiрiстiк жүргiзедi және тiршiлiк әрекетi еңбек тәртiбi, қауiпсiздiк талаптары.
Кәсiби қызметтiң нақты түрлерi бiлiм беретiн - кәсiби бағдарламаны ұстаумен, жасалатын ЖООлармен анықталады.
Мамандық бойымен бакалаврдың маңызды компетенциямы талап теплоэнергетик. Мамандық бойымен бакалавр теплоэнергетик тиiстi:
ұсыну ие болу:
- туралы рухани қазынаңыз және мағына олардың;
- өз кәсiби қызмет зардаптары туралы;
- ұйымдастыру негiздерi туралы апаттар, апаттар, табиғи апаттардың зардаптарын жоюға өлдi және басқа төтенше жағдайлар;
- елдiң энергетикалық қауiпсiздiгi;
ақсүйектер:
- құқықтық жүйенi негiз және Қазақстан Республикасының заңдары; құқықтық адамгершiлiк - кәсiби қызметтiң саласында этикалық нормасылар;
- қазiргi және дамудың перспективалы бағыты жылу..
- жұмыс принцибы, техникалық мiнездеме және конструктивтiк ерекшелiктер жасалатын және пайдаланылатын жылу энергетиялық және қондырғыларды теплотехнологических және систем;
- жүргiзудiң әдiстерi теориялық және теплоэнергетиктердiң төңiрегiдегi тәжiрибелiк зерттеулер;
- жобалау, құрылыс, монтаждың негiзi және құрал-жабдық техникалық пайдалану жылу энергетиялық және систем теплотехнологических;
- стандартизация, метрологиялық қамтамасыз етудi талап және әзiрлеудiң жанында тiршiлiк қауiпсiздiк және құрылғыларды пайдалану және теплоэнергетик систем;
- әдiс және пiшiндеудiң қаржысы және жылу энергетиялық қондырғыларды оптимизация және систем;
- маркетингтiң негiзгi әдiстерi және теплоэнергетиктердiң төңiрегiдегi менеджмент;
- ереже және жобалаудың нормасы, құрылыс, монтаж және жылу энергетиялық системдердi пайдалану және қондырғылар;
- теориялық және жасаудың мақсатымен зерттеулерi эксперименталдi әдiс жаңа перспективалы жылу энергетиялық және қондырғыларды теплотехнологических;
- жагдай арналған өлшем қажеттi..
- шешiм задач (бағдарлама ) жобаның мақсаттары құрастырсын, шешiм задач басымдылықтарын анықтау;
- ақпараттық технология жобалауда пайдалансын және құрастыру энергетикалық, теплотехникалық, технологиялық жабдық, желi жылу және систем;
- бағдарлама өндесiн және жабдық қабылдау-тапсыру сынағы өткiзу;
- қысқа мерзiмдi жоспарлауда, жанында ұзақ мерзiмдi (құнға, сапаға, қауiпсiздiк және атқару мерзiмдерiне) әр түрлi талаптардың арасындағы ымыра табу;
- өндiрiстiк бағалансын және халықаралық стандарттарды есептеуi бар өнiм сапасының берiлген деңгейiн қамтамасыз етуге өнiмсiз шығындар;
- қолдану кезiндегi құжаттама өндеу;
- сынау өткiзсiн және жұмысқа қабiлеттiлiктiң анықтамасы орнатылған және жөнделетiн жабдық;
- пайдаланудың процесiнде алмастыру үшiн жабдықты таңдасын және ақпараттық технологияларды пайдалануы бар жобалаудың процесiнде;
- жоспарласын, бағдарлама және жабдықты сынаулар, жылу желiлерiнiң жүргiзудiң әдiстемесi, жылулық және системi теплотехнологическихы және элемент олардың;
- талдау әдiсi, синтез қолдансын және процестердi оптимизация;
- өлшеу нәтижелерiн өңдеу үшiн компъютер технологияларын пайдалансын, стандартизация тәсiлдердi пайдалансын және өнiмдi сертификациялау өткiзу;
- өндесiн және эксперименттiң автоматталған жүргiзуi жүйенi пайдалану;
иелену:
- машинды жылулық циклдердi есептеудiң термодинамиялық әдiстерiмен және айналымдарды ПӘК;
- сұйық ағының есептеуiнiң әдiстерiмен және газ және жылу беру;
- жылу алмасу аппараттарды есептеудiң әдiстерiмен;
- жылу энергетиялық жабдықты пайдалану сапр техникасымен және систем;
- өлшемдер әдiстерiмен және жылу энергетиялық жабдықтың негiзгi режимдi сипаттамаларын өлшеу қателiк бағасы;
- өндiрiстiң ұйымы, жаңа техниканы енгiзудiң салыстырмалы нұсқаларын есептеу техникалық-экономикалық әдiс және технологиялар, қайта құру және кәсiпорындарды жаңғырту;
- қондырудың теңгерiмi, технологиялық үдерiс, цех, кәсiпорынды техникалық-экономикалықтың құрастыруының әдiстерiмен;
- талдау әдiстерiмен өндiрiстiк және теплоэнергетиктер, компьютерлендiрудiң кәсiпорындары заңсыз қаржылық қызмет басқару және экономикалық задачтар;
- есептеудiң тәсiлдерiмен өнеркәсiптiк ауданның әр түрлi тұтынушыларымен жұмсау ыстықтап тұр;
- желiлердiң жылулық кедерктердiң гидравликалық есептеудiң тәсiлдерiмен;
- көрсеткiштерi техникалық-экономикалық анықтаманың тәсiлдерiмен энергия жабдықтау жұмыс систем ыстықтап тұр;
- жобалау, есептеудiң әдiстерiмен және өндiрiстiң реттеу системi және қуат тасымалдаушылардың үлестiруi;
- моделдеу әдiстерiмен және процестер, қондырғыларды оптимизация теплотехнологических;
- әдiс және тәсiл ал..
- ұйымның әдiстерiмен монтаждық, жөндеу және жөндеу жұмыстары технологиялық жабдық жылу және систем энергия жабдықтау жылу.
Құзырды әлеуметтiк-әдепке талап. Сан том әмiрде кәсiби мәдениеттi биiк деңгеймен жұмыс iстеуге бiлетiн жаңа формацияның маманын дайындық және азаматтық позиция бар кәсiби қарым-қатынасты мәдениет қабiлеттi әр түрлi әлеуметтiк - жеке мәселелердi шешу; әбден жетiлдiруге бар қабiлеттiлiк және өздiгiнен дамуға, қажеттiлiк және дербес шығармашылық меңгерудiң дағдылары ағымында барлық белсендi тiршiлiк әрекетiнiң жаңа өнер-бiлiмдерiмен.
Экономикалыққа талап және ұйымдастыру - басқару компетенциям. Маманның дайындығы бiлгiр: теплоэнергетик инфрақұрылымның экономикалық сипаттамасын және өнеркәсiп салалары; мән және нарықтық экономика шарттарындағы басқарудың мағынасы; қағидат және басқару әдiсiлер. Бар ұғым: өзiндiк құн туралы және экономикалық мән, қағидаттары туралы саланың кәсiпорындарын өнiмге баға белгiлеудiң жүйесiне, және анықтама олардың әдiстерi өндiрiстiң әр түрлi шарттарында және систем өткiзу услуг энергия жабдықтау жылу.
Кәсiби құзырға талап. Дайындық деңгейге жалпы талаптарды болып көрiнедi: анықталатын жиынтық теориялық бакалаврдың кәсiби бiлiктiлiгi, және кәсiби өңделген орнатылатын практикалық дағдылар.экономикалық мән, қағидаттары және анықтама олардың әдiстерi өндiрiстiң әр түрлi шарттарында және систем өткiзу услуг энергия жабдықтау жылу.
Кәсiби құзырға талап. Дайындық деңгейге жалпы талаптарды болып көрiнедi: анықталатын жиынтық теориялық бакалаврдың кәсiби бiлiктiлiгi, және теплоэнергетик бағыттың кәсiби бiлiм беретiн бағдарлама орнатылатын практикалық дағдылар; қабiлеттiлiк қызметтiң түрлерi бiр немесе көбiрек кәсiби функциялар шеңберiнде жүзеге асыру; теорияны негiзгi даму үрдiсiлердi түсiнушiлiк және теплоэнергетиктердiң төңiрегiдегi тәжiрибе және жылу технологиясы
Материалды оқығаннан кейін білуге қажетті негізгі ұғымдар:
Заң туралы білімдер; біліктіліктің мінездемесі; кәсіби қызметтің облысы; кәсіби қызметтің нысандары; кәсіби қызметтің пәні.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Қазақстан Республикасының білім туралы заңының ішіне не кіреді?
2. Білекілікті мінезде нені түсіндіреді?
3. Жылуэнергетика бакалаврының кәсіби қызметінің нысандары неболып табылады?
4. Жылуэнергетика бакалаврына қандай талаптар қойылған?
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Ресми сайт. - URL: http:www.edu.gov
2 Қазақстан Республикасының Заңы 27 шілде 2007 жылдан бастап
№ 319-III
3 БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар.
4 Қазақстан республикасының еңбек жәнемемлекеттік қорғау министрлігі
Ресми сайт. - URL: http:www.enbek.gov
5 Ғылыми-Ағартушылық Фонды Аспандау. Ресми сайт. - URL: http:aspandau
Материалды оқығаннан кейін білуге қажетті негізгі ұғымдар:
Заң туралы білімдер; біліктіліктің мінездемесі; кәсіби қызметтің облысы; кәсіби қызметтің нысандары; кәсіби қызметтің пәні.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
5. Қазақстан Республикасының білім туралы заңының ішіне не кіреді?
6. Білекілікті мінезде нені түсіндіреді?
7. Техникалық физика бакалаврының кәсіби қызметінің нысандары неболып табылады?
8. Техникалық физика бакалаврына қандай талаптар қойылған?
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. Ресми сайт. - URL: http:www.edu.gov
2. Қазақстан Республикасының Заңы 27 шілде 2007 жылдан бастап № 319-III
3. БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар.
4. Қазақстан республикасының еңбек жәнемемлекеттік қорғау министрлігі. Ресми сайт. - URL: http:www.enbek.gov
5. Ғылыми-Ағартушылық Фонды Аспандау. Ресми сайт. - URL: http:aspandau
2 дәріс. Жоғарғы оқу орының құрылымы
1 сағат; 3 апта
Сұрақтары:
1. Жоғарғы оқу орнының құрылымы
2. Университет, факультет, деканат, кафедра.
3. Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетің тарихы,дәстүрлері.
Жоғарғы оқу орны – ғылыми бағыттағы оқу мекемесі
Жоғарғы оқу орны екіге бөлінеді:мемлекеттік және жеке меншік
Факультет - бiр немесе бiрнеше ұқсас мамандықтар бойынша студенттер және аспиранттар дайындайтын, экономиканың, бiлiмнiң және мәдениеттiң тиiстi саласында басшы, инженер-техникалық және педагогикалық қызметкерлердiң бiлiктiлiгiн арттыратын және де кафедралардың ғылыми-зерттеу жұмыстарына басшылық ететiн жоғары оқу орынының оқу-ғылыми және әкiмшiлiк бөлiгi.
Факультеттi - ең беделдi, тәжiрибесi мол ғылыми дәрежесi не деңгейi бар мамандардан Ғылыми кеңесте 5 жылға сайланған - декан басқарады.
Жекелеген жағдайларда деканды 1 жылдан артық емес мерзiмге одан әрi сайлану тәртiбi мен өзара келiсiм шарт жасау арқылы қызметке алуға болады. Факультет деканының қызметi екi реттiк мерзiммен шектеледi.
Кафедра - студенттер арасында тәрбие жұмысын, бiр немесе бiрнеше ұқсас пәндер бойынша ғылыми-зерттеу, әдiстемелiк, оқу жұмыстарын, сонымен қатар ғылыми-педагогикалық кадрларды дайындау және олардың бiлiктiлiгiн көтерудi жүзеге асыратын жоғары оқу орнының негiзгi оқу-ғылыми құрылымдық бөлiгi болып табылады.
Кафедраны, әдетте, профессор немесе ғылым докторы деген атағы бар, ЖОО (факультет) Ғылыми кеңесi 5 жылға сайланған кафедра меңгерушiсi басқарады.
Кафедра туралы типтiк Ереженi Бiлiм министрлiгi дайындайды. Факультеттер мен құрылымдық бөлiмшелер туралы Ережелердi ЖОО өздерi дайындап бекiтедi.
Ректор- мемлекеттiк жоғары оқу орны филиалының басшысы.Проректор, факультет деканы және кафедра меңгерушiсi қызметтерiн 65 жасқа дейiнгi адамдар атқарады. Көрсетiлген жастан асқан басшы қызметкерлер бiлiктiлiгiне сай келiсiм бойынша оқу, ғылыми және басқа қызметке ауыстырылады немесе белгiленген тәртiп бойынша зейнетке шығады.
Ректорға, проректорға, ерiктi деканға жоғары оқу орыны филиалының, институт директорларына өзiнiң қызметiмен қатар жоғары оқу орынынан тысқары немесе iшiндегi (ғылыми және ғылыми-әдiстемелiк басшылықтан басқа) басқару қызметiн атқаруға рұқсат етiлмейдi. Ректор, проректор, директор, ерiктi декан, кафедра меңгерушiсi өзiнiң мiндетiн қосымша қызмет есебiнде атқара алмайды, өкiлеттi органдардың депутаты және жергiлiктi басқару органдарының мүшесi бола алмайды, кәсiпкерлiк жұмыспен айналыса алмайды, оның iшiнде шаруашылық субъектiлерiнiң ұйымдастыру-құқықтық түрлерiне қарамай оларды басқаруға қатыса алмайды.
Мемлекеттiк жоғары оқу орындарының профессорлық-оқытушылық құрамында: кафедра меңгерушiсi, профессор, доцент, аға оқытушы, оқытушы, ассистент, оқытушы-стажер; ғылыми құрамда: бас ғылыми қызметкер, ғылыми қызметкер, аға ғылыми қызметкер, кiшi ғылыми қызметкер қызметтерi қарастырылады.
Профессор-оқытушылар және ғылыми құрамның, оқу ғылыми бөлiмдерiнiң басшыларының орынын толтыру конкурс, келiсiм-шарт және еңбек шарты арқылы жүзеге асады.
Оқытушылық лауазымға қабылдау немесе босату Бiлiм министрлiгi бекiткен "Жоғары оқу орындарында профессор-оқытушылар құрамын жұмысқа қабылдау және босату тәртiбi туралы Ереже" арқылы жүзеге асады.
Жоғары оқу орынының оқытушылары Қазақстан Республикасы заңдары белгiлеген тәртiппен 6 сағаттық нормасыз жұмыс күнiн және ұзартылған, ақы төленетiн демалысты пайдалануға құқылы.
ЖОО-ы профессор-оқытушылар құрамына, олардың бiлiктiлiгi мен қызмет ерекшелiгiне байланысты, өз бетiмен, оқу жүктемесiн белгiлейдi. Оқу жүктемесiнiң мөлшерi бiр ставка көлемiнде заңда белгiленген өлшемнен аспауы тиiс.
Доцент,профессор-тиісті жоғары оқу орны беретін академиялық атақтар.Жоғары оқу орнының немесе ғылыми ұйымының өтініші бойынша білім беру саласындағы уәкілетті орган беретін ғылыми атақтар;
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті Семей өңірінің өзге жоғары оқу орындарынан сапалық жағынан ерекшеленіп тұрады, өйткені ол көпсалалы классикалық еуропалық университет үлгісіндегі оқу орны болып табылады. 1995 жылы зоотехникалық-мал дәрігерлік, технологиялық және қаржы институттары негізінде құрылған Шәкәрім атындағы СМУ Қазақстанның Солтүстік-Шығыс өңіріндегі мәдени, оқу-әдістемелік және ғылыми орталық бола келе, жоғары мектеп дәстүрлерін сақтай және молайта алды. Оқу орнында жаратылыстану, әлеуметтік-гуманитарлық, техникалық, ауыл шаруашылық ғылымдары, ветеринария, бизнес және құқық салаларына ең қажет етілетін мамандықтарының кең ауқымы бойынша мамандар даярланады, оның ішінде бакалавриаттың 45 мамандығы, жоғары арнаулы білім берудің 2 мамандығы, магистратураның 23 мамандығы, аспирантураның 7 мамандығы және 2 докторантураның мамандығы бойынша даярлау жүргізіледі. Жоғары оқу орнын басқару жүйесін жетілдіру үшін университетте Сапа менеджменті жүйесі (СМЖ) енгізілді, сертификаттаудан өтті және табысты қолданылып келеді, ол швейцариялық SGS Іпternational Certifcation Services компаниясы жүргізген ISO 9001-2000 халықаралық стандартының талаптарына сәйкестігіне екі мәрте тексеруден өтті. Университетте білім беру қызметі сапасын бақылау бойынша жұмыс жүргізіледі. Және де ішкі бағалау да, сыртқы бағалау да қолданылады. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің Ұлттық аккредиттеу орталығы жүргізген Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарының білім беру қызметін бағалау нәтижелері бойынша 38 көп салалы жоғары оқу орындарының рейтингісінде Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті 6-шы орынды иеленді. Республиканың қоғамдық өмірінде ғана емес, одан тыс жерлерде де университеттің абырой-беделінің артқандығын, оның жоғары халықаралық мәртебесі, сондай-ақ университет ректорының іскерлік қабілетінің танымалдығын келесі наградалар дәлелдейді: Жоғары сапалы іскерлігі үшін Қарқынды дамудағы кәсіпорын, Жаһандық сапаны өрлеткені үшін алтын сертификаты (Швейцария, Женева қ.), Үздік басқару жүйесі, ХХІ ғасырдағы білім және ғылым (Қазақстан, Астана қаласы). Ұлттық экономика көшбасшысы - 2007 Құрмет белгісі (Ресей, Мәскеу). Университет АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Жапония, Қытай, Түркия, Венгрия, Словения, Польша, Ресей, Беларус Республикасы, Украина, Балтық елдері, Қырғыздың жоғары оқу орындарымен халықаралық ынтымақтастықты іске асырады. Біздің студенттеріміз Болашақ желісі бойынша әлемнің түрлі елдерінде (АҚШ, Германия, Қытай, Чехия, Түркия, Ресей) оқуларын жалғастыруда. Алғашқыдан техникалық бейінді институттар негізінде құрылған Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті қазірде де ғылым мен білімді дамытудың бағытына сәйкес келетін осы бағытты дамыту үстінде. Оқытудың кредиттік жүйесін енгізу меңгеруге арналған курстарды таңдауды үйлестіруге, білім алушылардың өз бетімен жұмысының ұйымдастырылуын жетілдіруге, оқытудың интерактивті әдістерін пайдалануға, профессорлық-оқытушылық құрамның біліктілігін ұдайы арттыруға және түптеп келгенде, мамандар даярлау сапасын жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік береді, ол өз кезегінде университет студенттеріне Болашақ мемлекеттік бағдарламасы бойынша оқуға қатысуға мүмкіндік туғызады. Университетте студенттердің шығармашылық қабілеттерін жүзеге асыруы үшін барлық жағдайлар жасалған:
Қазақстан халқы студенттік Ассамблеясы, ақындар клубы, дебат клубы, КТК, сән студиясы, ШҚО-ның жастар қоғамдық бірлестігі, студенттік құрылыс жасағы, Жасыл ел жасағы, Қазақстан студенттері Альянсы құрылған
1965 жылы Қазақ технологиялық институтының азық-түлiк факультетiнiң базасында жеңiл және тамақ өнеркәсiбiнiң Жамбыл технологиялық институтының Семей филиалы ұйымдастырылды.
Бiрiншi жылдардан бастап филиал ет және сүт өнеркәсiбiнiң инженер-технолог мамандарын дайындай бастады. Егер 1965 жылы түлектер саны 31 адам болса, онда дәл қазiргі уақытта жыл сайын 300 адамнан астамды құрайды.
Филиалда технологиялық және механикалық екi факультет болды. Оқу формасы 3 түрде болды: күндiзгi, кешкi және сырттай. Мамандар дайындау келесi мамандықтар бойынша жүзеге асты:
0517 – Тамақ өндірісінің машиналары және аппараттары
1718 – Азық-түлiк өнеркәсiбi тауарларын ұйымдастыру және экономикасы
1009 – Ет және ет өнiмдерi технологиясы
1017 – Сүт және сүт өнімдері технологиясы
Филиалдың профессор-оқытушы құрамы 128 адамды құрады, оның iшiнде 1 техника ғылымдарының докторы, профессор, 39 техника ғылымдарының кандидаттары.
Филиал бірдей бағыттағы ЖОО-мен достық қатынаста болдыЛенинград тоңазыту өндірісі институты және Мәскеу ет және сүт өнеркәсiбi технологиялық институтымен творчестволық достастық жоспарына қол қойылған.
Факультетте негізгі дайындықтан басқа шет тілдеріне, компьютерлік және экономикалық дайындыққа, сондай-ақ тәжрибелік жұмыстарға дайындауға көп көңіл бөлінуде. Студенттерді жан-жақты дайындау, оларды ұйымдастыруда және техниклық-экономикалық басқаруда тиімді шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді.
Қазіргі таңда Шәкәрiм атындағы Семей мемлекеттiк университетiнiң инженерлік-технологиялык факультеті Қазақстандағы және Орта Азиядағы ауылшаруашылық өнiмдерін өңдейтiн өндiрiске мамандар даярлайды. Бұл факультетте барлық мамандықтар бойынша мемлекеттiк лицензиялар бар, сонымен қатар факультет аттестаттау мен аккредиттаудан өткен. Кейбір мамандықтар бойынша мамандар Қазақстанның 2-3 жоғары оқу орындарында ғана даярланады, соның бірі Шәкәрiм атындағы Семей мемлекеттiк университетiнiң инженерлік-технологиялык факультеті. Факультеттің профессорлық-оқытушылық құрамының шамамен 60 пайызы ғылыми дәрежелерi мен атақтары бар оқытушылар. Олардың басым көпшілігі Қазақстан, жақын және алыс шетел қалаларының аспирантура мен доктарантураларының түлектері. Факультетте жоғарғы оқу мен жоғарғы оқудан кейінгі барлық білім беру түрінен: бакалавриат, магистратура, аспирантура, PhD докторантура бойынша оқу-жұмыстары жүргізіледі.
Сонымен қатар инженерлік-технологиялық факультетінде Қазақстан мен Ресей ғалымдарынан тұратын диссертациялық кеңес келесідей 05.18.04 – Тоңазыту өндірісі мен ет, сүт және балық өнімдері технологиясы; 05.18.12 Тамақ өндірісі аппараттары мен процесстері; мамандықтары бойынша қызмет атқарады. Факультетте 2 ғылыми орталық жұмыс істейді: ет және сүт өнеркәсібі мен химия-экологиялық мәселелерінің ғылыми – зерттеу институты.
Факультет Томск политехникалық университетiмен; Томск ядролық физика ғылыми-зерттеу институтымен; Қазақстан республиканың ұлттық ядролық орталығымен; Мәскеу технологиялық тамақ академиясымен; Кемерово тамақ өндірістік технологиялық институты; Омбы мемлекеттiк аграрлық университетiмен; Новосiбiр мемлекеттiк техникалық университетімен; Сiбiр сырбөлу ғылыми-зерттеу институтымен; Ползунов атындағы Алтай мемлекеттiк техникалық университетiмен; Мәскеу Мемлекеттiк қолданбалы биотехнологияның университетiмен; тығыз қарым қатынаста.
Инженерлiк - технологиялық факультетінiң студенттiк өмiрiнiң орталығы Қазақстан студенттерiнiң Альянсы, старосталардың кеңесi және кіші деканат болып табылады.
Жоғары базалық білім беру (бакалавр дәрежесіне 4 жыл оқыту) және жоғары ғылыми-кәсіптік білім беру (магистр дәрежесіне 1-2 жыл оқыту) үщін күндізгі және сырттай оқу бөлімдеріне төмендегі мамандықтар бойынша студенттер қабылдайды. Бакалавриаттан кейін магистратурада тереңдетіліп оқыту жүргізіледі. Магистратураны үздік бітірген мамандар университет PhD докторантурасында оқуды жалғастырып, оны аяқтағаннан кейін профильдік дайындығы бойынша ғылым докторы дәрежесіне ие болады.
Бакалавриаттың, магистратураның және PhD докторантураның дарынды студенттеріне шетелдік серіктес университеттерде оқуды жалғастыруына мүмкіндік беріледі.Шәкәрім атындағы СМУ-нің түлектеріне жұмысқа орналасу мәселесі қиындық туғызбайды.
Кафедра 1984 жылы Семей ет және сүт өнеркәсібінің технологиялық институтында Тоңазытқыш-компрессорлы машиналар мен құрылғылар атымен құрылған. Кафедраның алғашқы меңгерушісі болып т.ғ.к., доцент Холдин Н.В. тағайындалады.
1996 жылы Семей мемлекеттік университеті құрылғаннан кейін кафедра Төменгі температуралар техникасы мен физикасы және технологиялық процестерді автоматтандыру деп атанады, ол мерзімде кафедра меңгерушісі т.ғ.к., доцент Асамбаев А.Ж. болатын.
2004 жылы, мамандықтардың жаңа классификаторларын енгізуге байланысты, кафедра Техникалық физика деген жаңа атқа ие болды, сол мерзімде кафедраның меңгерушісі Қазақстан Республикасының Ұлттық ядролық орталығының (ҚР ҰЯО) бас директорының бірінші орынбасары, ф.-м.ғ.д. Жотабаев Ж.Р болды.
2008 жылы кафедраның аты Техникалық физика және жылуэнергетика болып өзгертілді.ҚР ҰЯО (Курчатов қ.) кафедра филиалы жұмыс істейді. Мұнда Жылутехника мамандығы бойынша арнайы пән сабақтары, іс-тәжірибенің барлық түрлері мен дипломдық жобалау өткізіледі.
Білім беру бағдарламаның мақсаты
Ортақ білімділікке негізгі талаптар, түлектің, мазмұны және көлемі бойынша мемлекеттік білім стандарттарының критерилері мен бағалануына, білім деңгейімен, білуімен, дағдылар және құзырлармен бекітілген толық және сапалы мамандыққа сай білім алу болып келеді.
Білім беру бағдарламаның негізгі мақсаттары белгілі бағыттағы маманды дайындаудың білім деңгейіне және мазмұнына қойылатын талаптарында болып келеді.
1-мақсат.
Түлек гуманитарлық мәдениетпен, қоршаған ортаға, қоғамға және адамға қатынасты этикалық және құқықтық нормалармен, қоғамның социалды-экономикалық даму заңдарының негізіндегі ойлау мәдениетімен иеленуі керек.
2-мақсат.
Түлек экономикалық дамудың негізгі заңдарымен, өндірістің техникалық-экономикалық тиімділікке әсер ететін факторлармен, өндірісті басқарудағы социология және психология білімдерімен, басқаруда сапалы және көлемді шешім қабылдй білумен иеленуі керек.
3-мақсат.
Түлек міндетті:
өз пән аймағындағы біліммен профессионалды иелену, өндірістік қарым-қатынастың негізін және техникалық, қаржылық, адам факторларын ескере отырып басқару принціпін білу;
өз пән аймағындағы және өзінің таңдауына сай білім траекториясына, жұмыс саласына байланысты жақын аймақтардағы бүгінгі күнгі жаңа технологияларды қолдану және жасау жүйесінің біліміне иелену;
өз пән аймағында жобалық, эксплуатациялық-зерттеулік немесе конструкторлық есептерді білікті қою және шешуүшін қажетті білім көлемімен, білумен, дағды және құзырлармен қажетті көлемде иелену.
4-мақсат.
Қазіргі шарттарда бакалавр-маманының профессионалды мүмкіндіктері глобалды интернационалды еңбек нарығындағы талаптарына жауап беру керек. Бакалавр-маманы социалды, экономикалық, профессионалды рөлдердің өзгерісінедайын болу керек, өзгерiс және екiұштылықтардың динамикалық өсу жағдайында географиялық және социалды жылжымалы болу керек.
5-мақсат.
Түлек кәсіби, мәдениет аралық, коммуникативті құзырларының кешендерін иеленуі үшін осы мемлекеттік стандартпен бекітілген (ЖБП) жалпы білім беру пәндерін (БП) базалық пәндер және (ПП) профильдік пәндер жиынтығының білімдерін сайлап алынған оқу траекториясы бойынша толық көлемде игеруі қажет.
Бүгінгі күнгі еңбек нарығы маманның оқу кезінде алған білім соммасына емес, оның мамандық құзырына үлкен талап қояды.
Сондықтан осы бағдарлама түлектері ие болатын маңызды құзырларға келесілер жатады:
энергетиканың казіргі кездегі күй жөнінде және оның болашақта даму жолдары жөнінде, негізгі жабдықтардың өзара байланысы мен құрылымы және оның функционалдық тағайындалуы жөнінде, жобалау саласындағы қолданбалы бағдарламалар жиынтығы жөнінде білімін көрсете білу қабілеттілігі.;
оқушының өздік жұмыс кезінде және сарамандық сабақты өткізу кезінде оқу бағдарламасының әртүрлі пәндерін оқу кезінде алынған білімді, әдістерді және тәжірибені дұрыс пайдалана алу қабілеттілігі;
кәсіби қызметін жүзеге асыру үшін қажетті және жеткілікті жаңа ақпараттық технологияларды игеру және таңдап алынған оқу траекториясы бойынша кәсіби білімі;
қазіргі кездегі энергияны үнемдеудің әдістерін қолдана отырып, бар энергожүйелер мен құрылғыларын қолдып, қойылған есептерге принципиалды жана шешімді іздене білу, берілген өндірістегі шарттарға сай энергетикалық құрылғыларды жобалай білу;
қазiргi әдiстер мен зерттеу құралдарын пайдалану арқылы жылуэнергетика саласында зерттеулер сапасын бағалау қабiлеттiлiгі, жылуэнергетикалық бағыттағы өнергкәсіпке арналған жылу жүйелерін және құрылғылардың таңдалуын негіздей білу;
кәсіби жетілдірілуге дайын болу, талпыну және үнемі қажеттілігі болуы өз мамандықтарына деген саналы қатынасқа қабiлеттiлiгі;
кәсіпорын саласын және базалық және аралас ғылымдар лексикасы мен түсінікті аппаратын пайдалану, іскерлік этика білімін, қол астындағылардың әректтерін бағалау және білікті талдау, ұжымдағы моральді ақуалды бақылай алу, еңбек және атқарушы тәртіптің қажетті деңгейін ұстап тұра алу, дискуссия жүргізе білу, өз шешімдерін дәлелдеп және қорғай білу қабілеттілігі.
Пәндер типтік оқу жоспарында үш циклге біріктірілген: жалпы білім беру пәндер циклі, базалық пәндер циклі және профильдік пәндер циклі. Әрбір цикл міндетті компонент пен таңдау бойынша компоненттен тұрады.Әрбір циклдің мақсаттар иерархиясы оқу бағдарламасының мемлекттік білім беру стандартымен анықталған.
Жалпы білім беру пәндері (ЖБП) циклінің мақсаты – қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының заңдарын, Қазақстан тарихын, казіргі кездегі ақпараттық технологияларды, мемлекеттік тілді, шет және орыс тілдерін ұлтаралық қатынас құралдары ретінде білу негізінде әлеуметтік-гуманитарлық біліммен қамтамасыз ету.
Базалық пәндер циклінің мақсаты (БП) –жаратылыстану-ғылыми, жалпы техникалық және экономикалық сипаттамадағы кәсіби білімнің қалауы ретінде тереңдетілген біліммен қамтамасыз ету.
6М071700 – Жылуэнергетика (магистратура):
профилді бағытта – 1,5 жыл;
ғылыми-педогогикалық бағытта– 2 жыл.
Білім беру бағдарламаның мақсаты
Ортақ білімділікке негізгі талаптар, түлектің, мазмұны және көлемі бойынша мемлекеттік білім стандарттарының критерилері мен бағалануына, білім деңгейімен, білуімен, дағдылар және құзырлармен бекітілген толық және сапалы мамандыққа сай білім алу болып келеді.
6М071700 – Жылуэнергетика мамандығының білім беру бағдарламасын жүзеге асыру кезінде факультет және шығарушы кафедра коллективі бітірушілерге өз бетімен алдына мақсат қоя білу және ғылыми зерттеуді жобалауға, сонымен қатар жоғарғы оқу орындарындағы педогогикалық және оқу-әдістемелік жұмыстың негіздерін уйретуді өз алдына міндет қояды.
Білім беру бағдарламаның негізгі мақсаттары белгілі бағыттағы маманды дайындаудың білім деңгейіне және мазмұнына қойылатын талаптарында болып келеді.
1-мақсат.
Магистратура түлегі гуманитарлық мәдениетпен, қоршаған ортаға, қоғамға және адамға қатынасты этикалық және құқықтық нормалармен, қоғамның социалды-экономикалық даму заңдарының негізіндегі ойлау мәдениетімен иеленуі керек.
2-мақсат.
Магистратура түлегі ғылыми зерттеулерді өткізудің әдістерімен және есептелуімен, өткізілетін зертеулер мен жобалардың техникалық-экономикалық тиімділікті анықтау және жоғарғы мектептегі педагогикалық және оқу-әдістемелік жұмыстарына үйренуі тиіс.
3-мақсат.
Магистратура түлегі міндетті:
өз пән аймағындағы біліммен профессионалды иелену, жылуэнергеикадағы ғылыми, жобалық және техникалық есептерді шешу үшін математикалық аппаратты және бағдарлау әдістерін білу;
алынған нәтижелерді өңдеу бойынша білім жүйесіне ие болу;
өз пән аймағында жобалық, эксплуатациялық-зерттеулік есептерді білікті қою және шешу үшін қажетті білім көлемімен, білумен, дағды және құзырлармен қажетті көлемде иелену.
4-мақсат.
Қазіргі шарттарда магистр профессионалды мүмкіндіктері глобалды интернационалды еңбек нарығындағы талаптарына жауап беру керек. Магистр социалды, экономикалық, профессионалды рөлдердің өзгерісіне дайын болу керек, өзгерiс және екiұштылықтардың динамикалық өсу жағдайында географиялық және социалды жылжымалы болу керек.
5-мақсат.
Түлек кәсіби, мәдениет аралық, коммуникативті құзырларының кешендерін иеленуі үшін осы мемлекеттік стандартпен бекітілген жалпы білім беру пәндерін (ЖБП) базалық пәндер (БП) және (ПП) профильдік пәндер жиынтығының білімдерін сайлап алынған оқу траекториясы бойынша толық көлемде игеруі қажет.
Бүгінгі күнгі еңбек нарығы маманның оқу кезінде алған білім соммасына емес, оның мамандық құзырына үлкен талап қояды.
Сондықтан осы бағдарлама түлектері ие болатын маңызды құзырларға келесілер жатады:
сәйкес білім аймағында казіргі кездегі ғылымда және техникада алдағы отандық және шет елдік жетістіктерде білімін көрсете білу;
еңбек заңына негізделе отырып өндірісті, еңбекті және жетекшілікті дұрыс ұйымдастыра білу;
құралдар мен жүйелердің өндірістік зерттеулерде тәжірибиелі болу;
арнайы әдебиетті оқу негізінде және басқа ақпараттық мәліметтерге сүйене отырып кәсіби есептерді шешудің принципиалды жаңа көз-қарастарды іздеуге қабілетті болу;
жаңа әдістер мен зерттеу құралдарын қолдана отырып, жылуэнергетика және жылутехнология ғылыми зерттеулердің сапасын бағалай білу;
кәсіпорын саласын және базалық және аралас ғылымдар лексикасы мен түсінікті аппаратын пайдалану, іскерлік этика білімін, қол астындағылардың әректтерін бағалау және білікті талдау, ұжымдағы моральді ақуалды бақылай алу, еңбек және атқарушы тәртіптің қажетті деңгейін ұстап тұра алу, дискуссия жүргізе білу, өз шешімдерін дәлелдеп және қорғай білу қабілеттілігі.
Пәндер типтік оқу жоспарында екі циклге біріктірілген: жалпы білім беру пәндер циклі және базалық пәндер циклі. Әрбір цикл міндетті компонент пен таңдау бойынша компоненттен тұрады. Әрбір циклдің мақсаттар иерархиясы оқу бағдарламасының мемлекттік білім беру стандартымен анықталған.
Жалпы білім беру пәндері (ЖБП) циклінің мақсаты – кәсіптік білімге негізді болатын әлеметтік-гуманитарлы, жаралыстану ғылымы, ортақ техникалық және экономикалық мінезді пәндерде терең білім алу.
2010 жылы Жылуэнергетика және Техникалық физика мамандықтарының студенттері мен магистранттары Плахова Т., Садыкова Д., Масалов Д., Дербышев И., Сураев А. ҚР Ұлттық Ядролық орталығының жас ғалымы сайысына қатысып, Сураев А. және Дербышев И. конкурстан тыс жұмысының ең үздігі болып, сыйлық алды. 2010 жылы Техникалық физика және Жылуэнергетика мамандықтарының магистранттары Касымов А., Заурбекова Ж., Мухамедов Н. JOINT ISTC-CERN-JINR SUMMER SCHOOL ON HIGH ENERGY PHYSIC AND ACCELERATOR PHYSIC қатысты (МНТЦ-ЦЕРН-ОИЯИ жоғарғы энергия физикасы және тездеткіш физикасы мектебімен бірге). 2010 жылы Жылуэнергетика мамандығының студенті Плахов Т. ҚР ғылыми-зерттеу жұмыстарының екінші турында 1 орынға ие болды. 2011 жылы кафедра студенттері Касымов А., Жолбарысов И., Тоимбаев А. Алматылық энергетика және байланыс университеті базасында жылуэнергетика бойынша Республикалық олимпиадаға қатысып, 1 командалық және жеке біріншілікте 1, 2, 4 орындарға ие болды. 2011 жылы Жылуэнергетика мамандығының студенттері Величкин П., Надырова А., Куликов Д. ҚР ғылыми-зерттеу жұмыстарының екінші турында 1 орынға ие болды. 2011 жылы Техникалық физика мамандығының студенті Заурбекова Ж. ҚР ғылыми-зерттеу жұмыстарының екінші турында 3 орынға ие болды. 2011 жылы Техникалық физика және Жылуэнергетика мамандықтарының студенттері Мухамедов Н. Кайирбекова С., Касымов А. ҚР Ұлттық Ядролық орталығының жас ғалымдар конкурсына қатысты. Касымов А. жұмысы конкурстан тыс жұмыстарының ең үздігі атанды. 2011 жылы Жылуэнергетика мамандықтарының студенттері мен магистранттарының алдын ала тандау бойынша Касымов А., Айкымбекова А., және Кабланбекова А. Кемеров тамақ өнеркәсiбiнiң технологиялық институты базасында Фундаментальді және қолданбалы ғылымның заманауи мәселелері жас ғалымдар конференциясына қатысты. Касымов А. 2 орынға ие болды. 2011 жылы магистрант Кайирбекова С. Германияда магистратурада оқу үшін халықаралық Президенттік Стипендия Болашақты ұтып алды. 2012 жылы Техникалық физика мамандығының студенттері мен магистранттары Кожаханов С., Дербышев И., Кынашев С. іріктеу конкурсынан өтіп, Мәскеу қаласында (РФ) ұлттық ядролық зерттеу университетінде МИФИ НИЯУ МИФИ-2012 ғылыми сессия бағытында өткен I Халықаралық Ядролық энергетика және тарамау: заманауи хабарларға жауап беру семинар-мектебіне қатысты. Жиырма сегіз қатысушылардың төрті Қазақстан атынан шықты, ал біздің үш өкіліміз жоғарғы бағаға ие болып, дипломдарымен марапатталды. 2012 жылы кафедра студенттері Надырова А., Величкин П., Николаенко Р. Алматылық энергетика және байланыс университеті базасында жылуэнергетика бойынша Республикалық олимпиадаға қатысып, 2 командалық орынға ие болды. 2012 жылы Жылуэнергетика мамандығының студенттері ҚР студенттерінің ғылыми-зерттеу жұмыстарының екінші турына қатысты, онда жүлделі орындарға ие болды: 2 орын – ТЭ-802 тобының студенті Кабланбекова А., 3 орын – магистрант Касымов А., 3 орын – ТЭ-018 тобының студенттері Процан А., Мусатаев Е. 3 орын – ТЭ-802 тобының студенті Айкымбекова А. 2012 жылы Техникалық физика мамандығының магистранты Кожаханов С. ҚР студенттік ғылыми-зерттеу жұмыстарының екінші турында 3 орынға ие болды. 2012 жылы Жылуэнергетика мамандығының студенттері мен магистранттары Касымов А., Кабланбекова А., Айкымбекова А., Процан А., Мусатаев Е. іріктеу конкурсынан өтіп, Энергетика: эффективтілік, мықтылық, қауіпсіздік семинарына қатысты, ол Томсктің Ұлттық Зерттеу политехникалық университетінің Энергетикалық институнда өткізілді. Қатысушылардың алған орны: 2 орын - ТЭ-802 тобының студенті Кабланбекова А., 3 орын – ТЭ-018 тобының студенттері Процан А., Мусатаев Е.
В 2012 году (ноябрь) магистранты специальности Техническая физика Бакаева Н., Олжаев И., Бекмулдин М. прошли конкурсный отбор и в составе делегации из Казахстана прошли курс обучения по атомным электростанциям в Японии. Данная программа осуществляется Японией, а инициатором участия магистрантов специальности Техническая физика нашего университета стал Национальный ядерный центр РК, на базе которого уже много лет функционирует филиал кафедры Техническая физика и теплоэнергетика. В состав делегации входило 7 человек (3 человека - СГУ имени Шакарима, 1 человек - Национальный ядерный центр РК, 2 человека - Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, 1 человек - Агентство по атомной энергетике). Программа включала в себя лекции, занятия на тренажере блока щита управления АЭС, экскурсию на производство реакторного оборудования, а также посещение станции Токай 2.
Студенты специальности Теплоэнергетика Процан А. и Мусатаев Е. с работой Повышение эффективности работы котельного оборудования при использовании водомазутного топлива заняли первое место в пятом Республиканском конкурсе проектов среди студентов и магистрантов по энергоэффективности в ЖКХ, проводимом компанией Шеврон совместно с Алматинским университетом энергетики и связи и общественным фондом RESD. Магистранты Николаенко Р. И Жолбарысов И. заняли 5 место в конкурсе магистерских работ.
Студенты и магистранты кафедры Техническая физика и теплоэнергетика Мусатаев Е., Процан А., Сатубаев А., Жолбарысов И., Николаенко Р. приняли участие в Инновационном конвенте Кузбасс: Образование, Наука, Инновации, проводимого в рамках молодежного форума Старт. Кузбас с 2012 (05.12.2012-07.12.2012, Кемерово).
По результатам выступления магистранты специальности Теплоэнергетика Николаенко Р. и Жолбарысов И. заняли второе место в секции Экология.
Материалды оқығаннан кейін білуге қажетті негізгі ұғымдар:
Жоғарғы оқу орны;факультет;деканат;декан.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. ЖОО-ның құрылымы қандай?
2.факультеттің қызметі қандай?
3.Деканаттың қызметі неде?
4.Кафедраның қызметі қандай?
5.ЖОО-ның басшысы ким?
6.Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университті қашан құрылды?
7.Университтің жетістікрері қандай?
8.ИТФ қандай мамандықтар кіреді?
9.“Техникалық физика және жылу энергетика” кафедарсы қашан құрылды?
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. Ресми сайт. - URL: http:www.edu.gov
2. Қазақстан Республикасының Заңы 27 шілде 2007 жылдан бастап № 319-III
3. Қазақстан республикасының еңбек жәнемемлекеттік қорғау министрлігі. Ресми сайт. - URL: http:www.enbek.gov
4. Википедия. энциклопедия. - URL:http:kk.wikipedia.org
5. Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті.Ресми сайт. - URL: http:www.semgu
3 дәріс. Жоғарғы оқу орнындағы оқу үдерістің ұйымы
2 сағат. 4,5 апта
Сұрақтары:
1 Бакалавриат, магистрат, Phd- докторантура.
2 Мамандық(оқыту бағдарламасы), оқыту траекториясы. Кредиттік жүйе.
3 Оқу жоспар, мамандықтың оқу жұмыс жоспары.
4 Кәсіптердің түрлері. Үлгерімділіктің тексерісінің түрі.
5 Студенттің(срсп, срс) дербес жұмысы.
6 Курстық жұмыс(жоба).
7 Дипломдық жұмыс
8 талабын ша мәтіндік құжаттың рәсімдеу.
9 Студенттің ақпарат беру мәдениеті
Оқу процесі төменде көрсетілген ГОСО ұсынған .
Бакалавриат –Қазақстан Республикасының кәсіби көп салалы жоғарғы оқу орнының сатысы. . Қазақстан Республикасының мемлекеттік оқу стандартына сай ұйымдастырылады. Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар. ГОСО РК 5.04.019-2011.
Магистрат – бакалавриаттан кейінгі кәсіби жоғары білім беру сатысы,белгілі бір бағыттағы мамандықты терендетіп оқытады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік оқу стандартына сай ұйымдастырылады. Жоғары білім. Магистрат. Негізгі жағдайлар. ГОСО РК 5.04.033 - 2011.
PhD докторантурасы –ғылыми дайындық және ғылыми педогогикалық кадрлардың жоғарғы біліктілердін жоғары оқу орындарында үкім шығару арқылы- "доктор" және "ғылыми доктор профильі" азаматына арналған"магистр" деген академиялық дәрежесі бар. Қазақстан Республикасының мемлекеттік оқу стандартына сай ұйымдастырылады. Жоғарғы оқудан кейінгі білім. Докторантура. Негізгі жағдайлар. ГОСО РК 5.04.034 - 2011.
Мамандандыру- бұл көрсетілген мамандық шеңберінде адамның өз саласындағы кәсіби ісінде қолдануға бағытталған білім, іскерлік және дағдылар жиынтығы.
Мамандықтар әлемі құбылмалы. Адамдар өздері мамандықтарды ойлап табады, біріктіреді, бөледі және ескірген мамандықтарды жойып отырады.
Білім мекемелері мамандықтарды өздері ашуы мүмкін немесе элективті курстарды студенттерге жария етеді. Барлық мамандықтар классификаторда бекітілген.
Жоғарғы оқуды бітірген студенттің дипломында мамандығы мен мамандық деңгейі көрсетіледі. Соған қарап жұмыс беруші студенттің мамандық деңгейін біле алады.
Бас база жиынтық оқу жоспардың жоғарғы оқу орынның жұмыстың оқу жоспары әзірленеді.
Оқу жоспар – ол мемлекеттік құжат,сол мамандықтың дайындығы жүзеге асады.
Типтік оқу жоспары –негізгі құжат,кәсіби бағдарлама мемлекеттік компонентке сай құрылады. ол мемлекеттік деңгейде құрылады ең кіші оқу сағаттың және топтаманың(шығырлардың) ең төмен көлемдерін мемлекеттік деңгейде тағайындайды, ақырында, дербестік жоғары оқу орындарына айтылмыш мамандықтың жұмыстың оқу жоспарының жоо компонентінің зерттейді. Осы құжатта - маманның біліктілігі көрсетіледі, қосымша деректер(айталық, мемлекеттік емтиханның тізбесі, тәжірибенің көріністерінің және т.п.) және ескертулер келтіреді.
Жоғары оқу орны оның толықтыруларының және түзетулермен(сәйкес нормативтік құжаттармен), есептескіш жергілікті шартты, арнайыландыруды, анықтап- күнтізбелік құрылымды, оқу үдерістің кезеңдерін әзірлеген жұмыстың оқу жоспары. Жұмыстың оқу жоспары оқу үдерісінің кестесін, деректердің жиынтығының,уақыттың бюджеттен тағайындайды, мамандыққа байланысты оқу дисциплинасы, оқу жылдарына, семестрлерге, апталарға(сағаттарда),емтихан, сынақ, курстық және дипломдық жоба(жұмыстардың), тәжірибе түрлі көрініс ұйым, көрініс және білім.
Курстық жұмыс – тапсырма,студенттерге тағайынды мерзімге талаптарға сай орындалады.
Курстық жұмыстың көріністері:
- есептеп сызу. ереже-курсавойдын таратылған түрі. Оның құрамына: орындалған тапсырма және түсіндірме хат шешімге кіреді. Мынадай жұмыстың орындалуының мерзімдері алуан болу біледі, жұмыстың күрделігіне байланысты. Жұмыс ара үдеріс оқудың бекіт- және ал- дағдының қолданысына деген өлшеулі;
- ғылыми-зерттеу. Ең күрделі көрініс курстық. Ара үдеріс жұмыстың орындалуының студент операцияның екі үлгісін орындайды. Ал- білімнің қолданысы, ізденіс және тақырыпты зерттеу-. Жұмыс студенттің бастамасына деген өлшеу;
- есептік. Жазғанда көп еңбек сұрамайтын жұмыс. Кейін тәжірибелік жұмыстан өткенен, студент есеп беруді курстық түрде жасайды;
- кешенді. Екі немесе одан көп пәнге орындалатын жұмыс.
Курстық жұмыстың мазмұны : курстық жұмыс теориялық бөлікті қосады- айтылмыш сұраққа - айқындаманың және тіл табудың мазмұндамасының ішіне алады.
Курстық жұмыс міндетті түрде индексті(мазмұн), кіріспені, қағидалы тарауды(ы), практикалық тарауды(ы), анда-санда жобалықты, студент проекты шешімін жобасын, тұжырымды, әдебиеттің тізбесінің, көлемі керегіне қарай болады. Курстық жұмыстың көлемі варьироваться біледі.
Дипломдық жоба(жұмыс) - бір шығарылымның біліктіліктің жұмысының көріністерінен - студенттің дербес олармен соңғы, шығарылым курста орындайтын шығармашылық жұмысы.
Дипломдық жұмыс- экономикалық және шығармашылық гуманитарлық мамандықтарға - студенттермен орындалатын жұмыс,
Дипломдық жоба техникалық мамандықтағы студенттермен орындалады және техникалық құрылымының немесе технологияның есебін болжайды. Түрінде шығар- техникалық ;жоғарғы оқу студенттері және дипломдық жұмысты орындау біледі, ол қағидалы немесе эксперименталді мінезді тасыса.
Дипломдық жобаның(жұмыстар) дайындығы және осы предшествующая, сияқты тәлім-тәрбиенің ақырғы кезеңі, үшін құралымды бас дағдының студентінің дербес жұмыс кәсіби облыста жауап береді. Дипломдық жобаның табысты ығы мемлекеттік аттестациялық комиссияның мәжілісінде құқықтықтың түбінің лайықты біліктілігі үшін студентке болып табылады.
Тұлғаның ақпараттық мәдениеті - бір из адамның ортақ мәдениетінің составляющих, сол ақпараттық дүниетанымның және, целенаправленную дербес қызметті ша жеке ақпараттық қажеттіліктің үйлесімді қанағатына мен игерушілік как дәстүрлі, олай және жаңа ақпараттық технологиялардың қамсыздандыр- білімнің және ұсталық жүйе құрам. Ол табысты кәсіби және емескәсіби қызметтің ең маңызды факторымен болып табылады, ал да тұлғаның әлеуметтік қорғампаздығына ақпараттық қоғамда.
Тұлғаның ақпараттық мәдениеті ақпараттық дүниетанымның құйындысын ұсынады, ақпараттық сауаттылыққа және сауаттылыққа информациялық-коммуникациялық технологияның облысында.
Ақпараттық дүниетаным - сол ақпараттың әлемінің және адамның жерінің ара онда адамның назарының жүйесі, ол иманды, армандарды, танымның және қызметтің ұстанымдарын, в ақпарат ғасыр в өзі деген ішіне ал- ара тұлға өмір бейне бәс білдір-. Ақпараттық дүниетаным қойын-қолтық оның ақпараттық дайындығының табыстысы анықта- адамның қызметінің қозғамдамасымен тоқулы.
Ақпараттық сауаттылықты немесе тұлғаның ақпараттық дайындығын келесі компоненты: сипаттайды
- ұсталық өздігінен-өзі тұжырымда- өзінің ақпараттық қажеттілігін(сұраныс) және білдір- ол ауызша;
- ақпараттық қамбаның білімі;
- НТИЦ және кітапхананың мүмкіндігінің білімі. Пайдалану ұсталық осы мүмкіндіктерді;
- жүргізу ұсталық ақпараттық ізденісті, т.е. ақпараттың ізденісінің негізгі алгоритмының білімі ара тәуелділік от ақпараттық сұраныстың(адресті, тематикалық, фактограф) көрінісінің;
- білім және ұсталықтар ша ақпараттың өңдеуінің, т.е. ұсталық тек ажырату ақпарат бастаудан, бірақ және рәсімдеу дұрыс өзінің ақпараттық-талдау қызметінің нәтижелерін.
- ұсталық қысылшаң ойла-, түсін-, бағала- және шығармашылық пайдалан- ақпарат.
Сауаттылық информациялық-коммуникациялық технологияның облысында қолдануға ұсталықты қазіргі ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялармен болжайды.
Материалды оқығаннан кейін білуге қажетті негізгі ұғымдар:
Бакалавриат; магистрат; Phd- докторантура; мамандық; тәлім-тәрбиенің кредиттік жүйесі; оқу жоспар; курстық жұмыс(жоба); дипломдық жұмыс(жоба); тұлғаның ақпараттық мәдениеті.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. ГОСО РК 5.04.019-2011нені тағайындайды. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік стандартты біріңғай міндеті . Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар?
2 ГОСО РК 5.04.033 – 2011нені тағайындайды. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік стандартты біріңғай міндеті. Жоғары білім. Магистрат. Негізгі жағдайлар?
3 ГОСО РК 5.04.034 - 2011 нені тағайындайды. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік стандартты біріңғай міндеті. Жоғарғы оқудан кейінгі білім. Докторантура. Негізгі жағдайлар?
4 Жоғары оқу орыннның құрылымы - университеттің қандай?
5 Факультет қандай қызметті жасайды?
6 Деканат қандай қызметті жасайды?
7 Кафедра қандай қызметті жасайды?
8 Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті қашан құрылды?
9 Шәкәрім атының СМУ ға қандай факультеттер кіреді?
10 Инженерлік-технологиялық факультеттің құрамына қандай кафедралар кіреді?
11 Қандай мамандықтарға(оқу бағдарламаларға) дайындық кафедрада "техникалық физика және жылуэнергетика" жүзеге асады?
12 " Техникалық физика және жылуэнергетика " кафедрасы қашан құрылды?
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Ресми сайт. - URL: http:www.edu.gov
2. Қазақстан Республикасының Заңы Білім туралы 27 шілде 2007 жылдан бастап № 319-III.
3. БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар.
4. БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Магистратура. Негізгі жағдайлар.
5. БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Докторантура. Негізгі жағдайлар.
6. Еркін сөздігі терминдердің, ұғымның және ұйғарымдардың экономика,финанс және бизнес туралы- URL: http:termin.bposdpubl19-1-0-17651
7. Ғылыми-Ағартушылық Фонды Аспандау. Ресми сайт. - URL: http:aspandau
4 дәріс. Ғылыми-зерттеу жұмыстар(ҒЗЖ). Студенттің(ҒЗЖ) ғылыми-зерттеу жұмысы
2 сағат; 6,7 апта
Сұрақтары:
1.Ғылыми-зерттеу жұмыстың(ҒЗЖ) ұйымы.
2.ҒЗЖ ұйымының жүйесі.
3.Студенттің ҒЗЖ ұйымының жүйесі.
4.Студенттік ғылыми үйірме
5.Тезис, мақала, талдағыш шолу, монография.
6.Ғылыми- практикалық конференцияларды.
Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндеттік стандарты. Қазақстан республикасының білімінің жүйесі.Жоғары оқу орындарындағы ғылыми-зерттеу жұмысы.Негізгі жағдайлар. ГОСОРК 5.03.011-2006.
Нағыз стандарт Қазақстан Республикасында орындалатын ғылыми-зерттеу жұмыстарына жалпы талаптар тағайындайды.
Студенттің(НИРС) ғылыми-зерттеу жұмысы дайындықтың тындырымды құрамдас бөлігімен болып табылады.
Тезистер- мақаланың, баяндаманың, курстық немесе дипломдық жұмыстың және д т. қысқа тұжырымдардың басты ойлар туралы жазылған ғылыми еңбек.
Ғылыми мақала – аяқталған және логикалық біріккен,зерттеулерге қатысты мәселелер мен сұрақтар шешілетін шығарма. Ғылыми мақалада мазмұндаманы және дәлелдемелердің ең мәнді нәтижелеріне тоқталады.
Монография – белгілі бір тақырыпқа тоқталатын ғылыми жұмыс.Монографияда қаралатын сұрақтарға тоқталып,жаңа тұжырымдамалар мен шешулер қаралады.Монография аумақты библиографиялық тізбемен, ескертулермен және д т. қоса беріледі.
Материалды оқығаннан кейін білуге қажетті негізгі ұғымдар:
Ғылыми-зерттеу жұмыс; студенттік ғылыми үйірме; тезистер; ғылыми мақала; монография.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. ҒЗЖ қалай құрылған?
2.Студенттің ҒЗЖ қалай құрылған?
3.Тезистер арқылы не түсінуге болады?
4.Мақала арқылы не түсінуге болады?
5.Талдағыш шолу арқылы не түсінуге болады?
6.Монография арқылы не түсінуге болады?
7 .Ғылыми-практикалық конференцияларды қалай өткізеді?
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндеттік стандарты. Қазақстан республикасының білімінің жүйесі.Жоғары оқу орындарындағы ғылыми-зерттеу жұмысы.Негізгі жағдайлар. ГОСОРК 5.03.011-2006.
2. ғылыми мақала. - URL: http:www.media - online
3. монография. - URL: http:slovari.yandex
2 модуль. Энергетика, даму перспективалары мен мәселелері.
5 дәріс. Энергетика, даму перспективалары мен мәселелері
2 сағат; 8,9 апта
Сұрақтары:
1. Энергетиканың таралу бағыттары. Тұрмыстық жағдайда түсінігі.
2. Энергетиканың таралуының негізігі бағыттары.
3. Әлем мен ҚР, ШҚО да отындық – энергетикалық баланс туралы түсінік, оның даму динамикасы.
4. Энергетикалық ресурстардың әртүрлі қолдану түрлері.
5. Энергетика облысындағы заңды және тұрақты құжаттар.
6. Жылуэнергетика мен энергетиканың технологиялық, экологиялық және социалдық аспектілері.
Потребление энергии является обязательным условием существования человечества. Наличие доступной для потребления энергии всегда было необходимо для удовлетворения потребностей человека, увеличения продолжительности и улучшения условий его жизни. История цивилизации - история изобретения все новых и новых методов преобразования энергии, освоения ее новых источников и в конечном итоге увеличения энергопотребления.
Под энергетикой понимают совокупность больших естественных и искусственных подсистем, служащих для преобразования, распределения и использования энергетических ресурсов всех видов.
Цель энергетики - обеспечение производства энергии путем преобразования первичной (природной) энергии (например, химической энергии, содержащейся в угле) во вторичную (например, электрическую или тепловую энергии). Производство энергии обычно проходит несколько стадий:
- получение и концентрация энергетических ресурсов (например, добыча, переработка и обогащение ядерного топлива);
- передача энергетических ресурсов к преобразующим установкам (например, доставка угля на ТЭС);
- преобразование с помощью электростанций первичной энергии во вторичную (например, химической энергии органического топлива в электрическую и тепловую энергию);
- передача вторичной энергии потребителям (например, по линиям электропередачи);
- потребление доставленной энергии в полученном или преобразованном виде (например, для приготовления пищи с помощью электроплит).
Под электроэнергетикой обычно понимают подсистему энергетики, охватывающую производство электроэнергии на электростанциях и ее доставку потребителям по линиям электропередачи. Ключевым элементом электроэнергетики является электростанция - преобразователь какой-либо первичной энергии в электрическую. Электростанции принято классифицировать по виду используемой первичной энергии и виду применяемых преобразователей. Такая классификация представлена на рисунке 1. Как и всякая классификация, она является условной.
Электроэнергетику принято делить на традиционную и нетрадиционную. Традиционная электроэнергетика основана на использовании энергии органических топлив (теплоэнергетика), энергии воды (гидроэнергетика) и ядерного горючего (атомная энергетика). Характерные черты традиционной электроэнергетики - хорошая освоенность на основе длительной проверки в условиях эксплуатации (самой молодой атомной энергетике всего 50 лет). Основную долю электроэнергии в мире получают на базе традиционных электростанций, единичная мощность установок которых, часто превышает 1000 МВт. Самыми молодыми в традиционной энергетике являются парогазовые установки (ПГУ), возраст которых чуть больше 20 лет. Нетрадиционная электроэнергетика в своем большинстве также основана на традиционных принципах, но первичной энергией в них служат либо источники местного значения (ветровые электростанции, солнечные электростанции, малые гидроэлектростанции, биоэнергетические установки и др.), либо источники, находящиеся в стадии освоения (например, топливные элементы), либо источники будущего (водородная и термоядерная энергетика). Характерными признаками нетрадиционной энергетики являются их экологическая чистота, существенно большие удельные затраты на строительство (достаточно сказать, что для солнечной ТЭС мощностью 1000 МВт требуется собирать солнечную энергию с площади 2x2 км) и малая единичная мощность.
Традиционную и нетрадиционную электроэнергетику не следует сравнивать и противопоставлять друг другу, как это часто делается в средствах массовой информации. Для каждой из них имеется свое место.
Рисунок 1. Виды энергетики
В традиционной энергетике в мировом масштабе в 2000 г. преобладала теплоэнергетика: на базе нефти вырабатывалось 39 % электроэнергии, угля - 27 %, газа - 24 %, т.е. 90 % электроэнергии. На АЭС вырабатывалось 7 %, а на ГЭС - всего 3 %. Однако при этом надо иметь в виду существенные региональные отличия, вызванные в первую очередь наличием соответствующих ресурсов. Например, энергетика таких стран, как Польша, ЮАР, практически целиком основана на использовании угля, а Нидерландов - газа. Очень велика доля теплоэнергетики в Китае, Австралии, Мексике.
Основные этапы развития энергетики в мире пришлись на 20 век. Использование различных источников энергии являлось способом выживания для человечества во все времена, но энергетические запросы людей постоянно растут. На протяжении всего 20-го столетия в мире наблюдался непрекращающийся рост потребления энергоресурсов, увеличившись к 2000 году более чем в 15 раз, а население планеты выросло в этот период в 4 раза.
Можно выделить четыре основных этапа развития энергетики в 20 веке.
Первый этап развития энергетики (1900-1910 гг.) продолжил положение дел в мировой энергетике последней трети 19 века. Доля угля составляла не менее 92 %, постоянно росла доля нефти (6 %), совсем незначительна была доля природного газа и гидроэнергии. За данное десятилетие рост энергетики составил 150 %. Территориально добыча разных видов топлива могла существенно различаться. В некоторых регионах большое значение имели навоз, дрова и прочие источники. Уголь в Англии стали добывать в раннем средневековье, эта страна очень долгое время занимала лидирующую позицию по его добыче и использованию. Только в начале 20 века Англия уступила позиции США, Франции, Германии и Бельгии. В Европе нефть добывалась небольшими порциями уже несколько столетий, к началу 20 века в мире добывался 21 млн. т., причем объемы удваивались каждое следующее десятилетие. В это же время в США совсем немного добывался газ, а также появлялись первые автономные электростанции. Современная же нефтяная история начинается в 1958 году, когда этот вид топлива был обнаружен в Пенсильвании Основные этапы развития энергетики в мире пришлись на 20 век, которые в тот момент были мировым лидером производства электроэнергии.
В начале второго этапа развития энергетики добыча угля составляла 84 %, нефти – 11 %, газа природного – 2 %, гидроэнергии – 3 %. С этого момента доля угля неуклонно падает в пользу нефти и газа. Резко растет добыча нефти вместе с развитием автомобильной и авиационной промышленности. В 1930-1950 гг. Мексика и Венесуэла добывают 20 % мировой нефти. В 30-е годы СССР налаживает экспорт нефти. Для второго этапа развития энергетики характерно увеличение важности транспортировки ресурсов внутри стран и за пределами. Во второй половине 40-х годов начинается всплеск строительства трубопроводов. США становятся лидером по производству энергии.
С начала 50-х до середины 70-х гг. длится третий этап развития энергетики. В 1954 году в СССР введена в эксплуатацию первая атомная электростанция, а в 1957 – в США. Добыча урана достигла 2 %. Третий этап развития энергетики ознаменован серьезнейшим кризисом отрасли, начавшимся 17.10.1973, когда все арабские страны-члены ОПЕК отказалась от поставок нефти странам, оказавшимся на стороне Израиля в Октябрьской войне с Сирией и Египтом. Это касалось, прежде всего США, и их союзников в Западной Европе. После этого развитые страны стали вкладывать огромные средства на развитие собственных энергетических баз.
Четвертый этап развития энергетики характерен значительным снижением темпов роста в отрасли, резким ростом цен на ресурсы, сокращением доли импорта нефти многими странами, значительным увеличением роли атомной энергетики. В 80-е годы существенно поменялась картина в развитии АЭС, а именно, Юго-Восточная и Восточная Азия прочно укрепили свои позиции и лидируют в мире, вводя новые мощности, эффективно их эксплуатируя, совершенствуя технологии мирного атома. На четвертом этапе развития энергетики мировое сообщество осознало необходимость поиска иных путей, а также чистых экологически и возобновляемых источников энергии.
Топливно-энергетический баланс - соотношение для экономического объекта или некоторой территории объемов топливно-энергетических ресурсов, поступающих вследствие добычи или ввоза и убывающих вследствие потребления на месте или вывоза.
На основании топливно-энергетического баланса принимается заключение:
- о достаточности или недостаточности топливно-энергетических ресурсов;
- о возможности создания новых производств на той же топливно-энергетической базе;
- о возможности вывоза топливно-энергетических ресурсов или необходимости их ввоза.
Для расчета топливно-энергетического баланса разные виды топлива переводят в условное топливо.
Топливно-энергетический баланс - в историческом плане - соотношение разного вида топливно-энергетических ресурсов в мировом потреблении для некоторого отрезка времени.
Казахстан входит в группу государств, обладающих большим запасом углеводородов, которые оказывают существенное влияние на формирование и состояние мирового энергетического рынка. На территории республики открыто 208 месторождений углеводородов из них половина нефтяные, треть - нефтегазовые, остальные - газовые и газо-конденсатные. Из этого числа в настоящее время промышленно разрабатывается более 70 месторождений. Суммарные прогнозные запасы углеводородов сырья в Казахстане с учетом потенциала Каспийского шельфа составляли 13 млрд. т нефти и конденсата и 7,1 трлн. кубометров природного газа
Казахстан может полностью обеспечить себя топливно-энергетическими ресурсами за счет собственных природных ресурсов и осуществлять вывоз топлива и передачу электроэнергии за пределы республики. Так, объем собственной добычи топливно-энергетических ресурсов превышает их расход на 15,6 %. По углю объем вывоза его за пределы республики составляет 42 % от его добычи, что в 1,5 раза превышает его потребление. Добыча нефти в 2 раза превышает ее потребление. Республика располагает такими топливно-энергетическими ресурсами, как уголь, нефть, гидроресурсы, горючие сланцы, гидротермальные воды. Добыча топлив характеризуется весьма благоприятными технико-экономическими условиями, показателями. Общеизвестна высокая экономичность добычи угля в Екибастузском бассейне, уникальны горно-геологические и экономические показатели богатейших нефтяных и газовых месторождений Казахстана.
Развитие ТЭК является основой решения всех народнохозяйственных задач.
В настоящее время наибольшая часть топливно-энергетических ресурсов потребляется непосредственно в качестве топлива и энергии 34,1 %, в то же время потребление их по прогрессивным направлениям очень низкое. Только лишь 0,3 % потребленных топливно-энергетических ресурсов идет на производство химической и нефтехимической продукции.
Значительны потери топлива при переработке, хранении и транспортировок, которая составляет по газу около 32 % нефти - более 29 % углю – 13 %.
Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан - центральный исполнительный орган, осуществляющий руководство в сфере индустрии и индустриально-инновационного, научно-технического развития страны, горно-металлургического комплекса, машиностроения, химической, фармацевтической, легкой, деревообрабатывающей и мебельной промышленности, стройиндустрии и производства строительных материалов; государственной поддержки инвестиций, безопасности машин и оборудования и безопасности химической продукции в соответствии с отраслевой направленностью; создания, функционирования и упразднения специальных экономических зон; экспортного контроля; технического регулирования и обеспечения единства измерений; электроэнергетики; минеральных ресурсов, за исключением углеводородного сырья; государственного геологического изучения, воспроизводства минерально-сырьевой базы, рационального и комплексного использования недр, государственного управления недропользованием в части твердых полезных ископаемых, подземных вод и лечебных грязей; угольной промышленности; использования атомной энергии, поддержки использования возобновляемых источников энергии, энергосбережения, а также межотраслевой координации государственных органов в сфере деятельности, отнесенной к его компетенции.
Основные понятия, которые необходимо знать после изучения материала данной лекции:
Энергетика; электроэнергетика; электростанция; теплоэнергетика; источники энергии; топливно-энергетический баланс; Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Энергетика түсінігі?
2. Энергетиканың даму кезеңдері?
3. Энергетиканың мақсаты не?
4. Энергетиканың өндірісінің сандарын ата.
5. Электрэнергиясы дегеніміз не?
6. Жылуэнергетикасы дегеніміз не?
7. Энергетиканың түрлерін ата.
8. Дәстүрлі энергетика дегеніміз не?
9. Дәстүрлі емес энергетика дегеніміз не?
10. Отындық-энергетикалық баланс дегеніміз не?
11. Отындық-энергетикалық ресурстардың Қазақстандағы түрі?
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1 Энергетика жаңалықтары. Энергетиканың дамуының кезеңдері. - URL:
http:novostienergetikietapy-razvitiya-energetiki
2 Сөздіктер. Отын-энергетикалық баланс- URL:
http:www.finamdictionarywordf02DEEdefault.asp?n=11
3 Білім порталы. Қазақстанның Отын-энергетикалық кешен (ОЭК). - URL:
http:ibrainmodbookview.php?id=240&chapterid=1800 ibrain. kz
4Қазақстан Республикасының жаңа технологиялар және индустрия министрлігі. Ресми сайт. - URL: http:www.mint.govindex.php
5 Сайт ООО ЭНЕРГОКОНСУЛЬТАНТ. - URL:
http:www.energoconpagesid1000.html
6 Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
7 Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
8 Элекртрондық энциклопедия МЭИ.
Лекция 6
Тема. Жылулық және электр энергиясын өндіру
2 часа; 10, 11 недели
Сұрақтары:
1. Отын, оның түрлері мен қасиеттері.
2. Жылу электрастанциясы (ЖЭС), топтастыру. Электрэнергиясы мен жылудың өндіру технологиясы.
3. Атомдық электростанциялар (АЭС).
Топливо - это горючие вещества, основной составной частью которых является углерод, применяемые с целью получения при их сжигании тепловой энергии. По агрегатному состоянию топливо бывает твердое, жидкое, газообразное.
Тепловой электрической станцией называется комплекс оборудования и устройств, преобразующих энергию топлива в электрическую и (в общем случае) тепловую энергию.
Тепловые электростанции характеризуются большим разнообразием и их можно классифицировать по различным признакам:
- по назначению и виду отпускаемой энергии электростанции разделяются на районные и промышленные.
Районные электростанции - это самостоятельные электростанции общего пользования, которые обслуживают все виды потребителей района (промышленные предприятия, транспорт, население и т.д.). Районные конденсационные электростанции, вырабатывающие в основном электроэнергию, часто сохраняют за собой историческое название - ГРЭС (государственные районные электростанции). Районные электростанции, вырабатывающие электрическую и тепловую энергию (в виде пара или горячей воды), называются теплоэлектроцентралями (ТЭЦ). Как правило, ГРЭС и районные ТЭЦ имеют мощность более 1 млн кВт.
Промышленные электростанции - это электростанции, обслуживающие тепловой и электрической энергией конкретные производственные предприятия или их комплекс. Промышленные электростанции входят в состав тех промышленных предприятий, которые они обслуживают. Их мощность определяется потребностями промышленных предприятий в тепловой и электрической энергии и, как правило, она существенно меньше, чем районных ТЭС. Часто промышленные электростанции работают на общую электрическую сеть, но не подчиняются диспетчеру энергосистемы.;
- по виду используемого топлива тепловые электростанции разделяются на электростанции, работающие на органическом топливе и ядерном горючем.
За конденсационными электростанциями, работающими на органическом топливе, во времена, когда еще не было атомных электростанций (АЭС), исторически сложилось название тепловых (ТЭС - тепловая электрическая станция).
В качестве органического топлива для ТЭС используют газообразное, жидкое и твердое топливо;
- по типу теплосиловых установок, используемых на ТЭС для преобразования тепловой энергии в механическую энергию вращения роторов турбоагрегатов, различают паротурбинные, газотурбинные и парогазовые электростанции.
Основой паротурбинных электростанций являются паротурбинные установки (ПТУ), которые для преобразования тепловой энергии в механическую используют самую сложную, самую мощную и чрезвычайно совершенную энергетическую машину - паровую турбину. ПТУ - основной элемент ТЭС, ТЭЦ и АЭС.
Газотурбинные тепловые электростанции (ГТЭС) оснащаются газотурбинными установками (ГТУ), работающими на газообразном или, в крайнем случае, жидком (дизельном) топливе. Поскольку температура газов за ГТУ достаточно высока, то их можно использовать для отпуска тепловой энергии внешнему потребителю. Такие электростанции называют ГТУ-ТЭЦ.
Парогазовые тепловые электростанции комплектуются парогазовыми установками (ПГУ), представляющими комбинацию ГТУ и ПТУ, что позволяет обеспечить высокую экономичность. ПГУ-ТЭС могут выполняться конденсационными (ПГУ-КЭС) и с отпуском тепловой энергии (ПГУ-ТЭЦ);
- по технологической схеме паропроводов ТЭС делятся на блочные ТЭС и на ТЭС с поперечными связями.
Блочные ТЭС состоят из отдельных, как правило, однотипных энергетических установок - энергоблоков. В энергоблоке каждый котел подает пар только для своей турбины, из которой он возвращается после конденсации только в свой котел. По блочной схеме строят все мощные ГРЭС и ТЭЦ, которые имеют так называемый промежуточный перегрев пара. Работа котлов и турбин на ТЭС с поперечными связями обеспечивается по-другому: все котлы ТЭС подают пар в один общий паропровод (коллектор) и от него питаются все паровые турбины ТЭС. По такой схеме строятся КЭС без промежуточного перегрева и почти все ТЭЦ на докритические начальные параметры пара;
- по уровню начального давления различают ТЭС докритического давления и сверхкритического давления (СКД).
Критическое давление - это 22,1 МПа (225,6 ат). Часто ТЭС или ТЭЦ строят в несколько этапов - очередями, параметры которых улучшаются с вводом каждой новой очереди.
На схеме (рисунок 1) отображен состав основного оборудования тепловой электрической станции и взаимосвязь ее систем. По этой схеме можно проследить общую последовательность технологических процессов протекающих на ТЭС.
1 -топливное хозяйство; 2 - подготовка топлива; 3 - котел;
4 - промежуточный пароперегреватель; 5 - часть высокого давления паровой турбины (ЧВД или ЦВД); 6 - часть низкого давления паровой турбины
(ЧНД или ЦНД); 7 - электрический генератор;
8 - трансформатор собственных нужд; 9 - трансформатор связи;
10 - главное распределительное устройство; 11 - конденсатор;
12 - конденсатный насос; 13 - циркуляционный насос;
14 - источник водоснабжения (например, река);
15 - подогреватель низкого давления (ПНД); 16 - водоподготовительная
установка (ВПУ); 17 - потребитель тепловой энергии; 18 - насос обратного
конденсата; 19 - деаэратор; 20 - питательный насос;
21 - подогреватель высокого давления (ПВД);
22 - шлакозолоудаление; 23 - золоотвал; 24 - дымосос (ДС); 25 - дымовая труба;
26 - дутьевой вентилятов (ДВ); 27 - золоуловитель
Рисунок 1. Схема ТЭС
Состав тепловой электростанции:
- топливное хозяйство и система подготовки топлива;
- котельная установка: совокупность самого котла и вспомогательного оборудования;
- турбинная установка: паровая турбина и ее вспомогательное оборудование;
- установка водоподготовки и конденсатоочистки;
- система технического водоснабжения;
- система золошлокоудаления (для ТЭС, работающих, на твердом топливе);
- электротехническое оборудование и система управления электрооборудованием.
Топливное хозяйство в зависимости от вида используемого на станции топлива включает приемно-разгрузочное устройство, транспортные механизмы, топливные склады твердого и жидкого топлива, устройства для предвари-тельной подготовки топлива (дробильные установки для угля). В состав ма-зутного хозяйства входят также насосы для перекачки мазута, подогреватели мазута, фильтры.
Подготовка твердого топлива к сжиганию состоит из размола и сушки его в пылеприготовительной установке, а подготовка мазута заключается в его подогреве, очистке от механических примесей, иногда в обработке спецприсадками. С газовым топливом все проще. Подготовка газового топлива сводится в основном к регулированию давления газа перед горелками котла.
Необходимый для горения топлива воздух подается в топочное пространство котла дутьевыми вентиляторами (ДВ). Продукты сгорания топлива - дымовые газы - отсасываются дымососами (ДС) и отводятся через дымовые трубы в атмосферу. Совокупность каналов (воздуховодов и газоходов) и различных элементов оборудования, по которым проходит воздух и дымовые газы, образует газовоздушный тракт тепловой электростанции (теплоцентрали). Входящие в его состав дымососы, дымовая труба и дутьевые вентиляторы составляют тягодутьевую установку. В зоне горения топлива входящие в его состав негорючие (минеральные) примеси претерпевают химико-физические превращения и удаляются из котла частично в виде шлака, а значительная их часть выносится дымовыми газами в виде мелких частиц золы. Для защиты атмосферного воздуха от выбросов золы перед дымососами (для предотвращения их золового износа) устанавливают золоуловители.
Шлак и уловленная зола удаляются обычно гидравлическим способом на золоотвалы.
При сжигании мазута и газа золоуловители не устанавливаются.
При сжигании топлива химически связанная энергия превращается в тепловую. В результате образуются продукты сгорания, которые в поверхностях нагрева котла отдают теплоту воде и образующемуся из нее пару.
Совокупность оборудования, отдельных его элементов, трубопроводов, по которым движутся вода и пар, образуют пароводяной тракт станции.
В котле вода нагревается до температуры насыщения, испаряется, а образующийся из кипящей котловой воды насыщенный пар перегревается. Из котла перегретый пар направляется по трубопроводам в турбину, где его тепловая энергия превращается в механическую, передаваемую на вал турбины. Отработавший в турбине пар поступает в конденсатор, отдает теплоту охлаждающей воде и конденсируется.
На современных ТЭС и ТЭЦ с агрегатами единичной мощностью 200 МВт и выше применяют промежуточный перегрев пара. В этом случае турбина имеет две части: часть высокого и часть низкого давления. Отработавший в части высокого давления турбины пар направляется в промежуточный перегреватель, где к нему дополнительно подводится теплота. Далее пар возвращается в турбину (в часть низкого давления) и из нее поступает в конденсатор. Промежуточный перегрев пара увеличивает КПД турбинной установки и повышает надежность ее работы.
Из конденсатора конденсат откачивается конденсационным насосом и, пройдя через подогреватели низкого давления (ПНД), поступает в деаэратор. Здесь он нагревается паром до температуры насыщения, при этом из него выделяются и удаляются в атмосферу кислород и углекислота для предотвращения коррозии оборудования. Деаэрированная вода, называемая питательной, насосом подается через подогреватели высокого давления (ПВД) в котел.
Конденсат в ПНД и деаэраторе, а также питательная вода в ПВД подогреваются паром, отбираемым из турбины. Такой способ подогрева означает возврат (регенерацию) теплоты в цикл и называется регенеративным подогревом. Благодаря ему уменьшается поступление пара в конденсатор, а следовательно, и количество теплоты, передаваемой охлаждающей воде, что приводит к повышению КПД паротурбинной установки.
Совокупность элементов, обеспечивающих конденсаторы охлаждающей водой, называется системой технического водоснабжения. К ней относятся: источник водоснабжения (река, водохранилище, башенный охладитель - градирня), циркуляционный насос, подводящие и отводящие водоводы. В конденсаторе охлаждаемой воде передается примерно 55 % теплоты пара, поступающего в турбину; эта часть теплоты не используется для выработки электроэнергии и бесполезно пропадает.
Эти потери значительно уменьшаются, если отбирать из турбины частично отработавший пар и его теплоту использовать для технологических нужд промышленных предприятий или подогрева воды на отопление и горячее водоснабжение. Таким образом, станция становится теплоэлектроцентралью (ТЭЦ), обеспечивающей комбинированную выработку электрической и тепловой энергии. На ТЭЦ устанавливаются специальные турбины с отбором пара — так называемые теплофикационные. Конденсат пара, отданного тепловому потребителю, возвращается на ТЭЦ насосом обратного конденсата.
На ТЭС существуют внутренние потери пара и конденсата, обусловленные неполной герметичностью пароводяного тракта, а также невозвратным расходом пара и конденсата на технические нужды станции. Они составляют приблизительно от 1 до 1,5 % от общего расхода пара на турбины.
На ТЭЦ могут быть и внешние потери пара и конденсата, связанные с отпуском теплоты промышленным потребителям. В среднем они составляют (35÷50) %. Внутренние и внешние потери пара и конденсата восполняются предварительно обработанной в водоподготавливающей установке добавочной водой.
Таким образом, питательная вода котлов представляет собой смесь турбинного конденсата и добавочной воды.
Электротехническое хозяйство станции включает электрический генератор, трансформатор связи, главное распределительное устройство, систему электроснабжения собственных механизмов электростанции через трансформатор собственных нужд.
Система управления осуществляет сбор и обработку информации о ходе технологического процесса и состоянии оборудования, автоматическое и дистанционное управление механизмами и регулирование основных процессов, автоматическую защиту оборудования.
На АЭС происходит три взаимных преобразования форм энергии: ядерная энергия переходит в тепловую, тепловая – в механическую, механическая – в электрическую.
На деле это выглядит так. Основой станции является реактор – конструктивно выделенный объем, куда загружается ядерное топливо и где протекает управляемая цепная реакция. Уран-235 делится медленными (тепловыми) нейтронами, в результате выделяется огромное количество тепла. Оно отводится из активной зоны теплоносителем - жидким или газообразным веществом, проходящим через ее объем. В качестве теплоносителя чаще всего используются вода, а в реакторах на быстрых нейтронах – расплавы металлов (например, натрия в реакторе БН-600). Так осуществляется самое сложное превращение: ядерной энергии – в тепловую.
Тепло, отбираемое теплоносителем в активной зоне реактора, используется для получения водяного пара, вращающего турбину электрогенератора. Механическая энергия пара, образующегося в парогенераторе, направляется к турбогенератору, где она превращается в электрическую и дальше по проводам поступает к потребителям. Так протекают второе и третье преобразования. Затем пар охлаждается, и водный конденсат вновь возвращается в реактор – на повторное использование.
Для одноконтурной АЭС (реакторы РБМК, то есть реактор большой мощности канальный) теплоноситель – паровая смесь – образуется в самом реакторе, разделяется на воду, которая возвращается в контур принудительной циркуляцией, и пар, который направляется затем на турбину. Поэтому для одноконтурной АЭС нет четкого разделения на первый и второй контуры, и всё оборудование станции радиоактивно, хотя и в разной степени. Если контур теплоносителя (вода) и рабочего тела (пара) разделены, то такие АЭС называются двухконтурными. Пример – реакторы ВВЭР (водо-водяной энергетический реактор).
У всех реакторов – собственное топливо и другие особенности. На станциях с реакторами РБМК сам реактор представляет собой графитовую кладку (графит выполняет функцию замедлителя нейтронов), в которой расположены технологические каналы с ядерным топливом. Вода, проходя через технологические каналы, нагревается до кипения. В барабан-сепараторе пар отделяется от воды и затем подается на турбину, то есть на турбину поступает пар, образующийся при кипении воды в активной зоне реактора. После охлаждения в конденсаторе пар конденсируется, и вода с помощью насосов возвращается в реактор. Охлаждение конденсатора осуществляется водой из пруда-охладителя с помощью насоса.
На двухконтурных АЭС с реакторами типа ВВЭР контур теплоносителя работает в радиационных условиях и называется первым контуром. Теплоноситель (вода под давлением без кипения) главным циркуляционным насосом подается в реактор, где он нагревается и далее поступает в парогенератор, где отдает теплоту пару. Механическая энергия пара, образующегося в парогенераторе, направляется к турбогенератору, где она превращается в электрическую и дальше поступает к потребителям. Вода первого контура, проходя через активную зону реактора, где находится ядерное топливо, становится радиоактивной. Поэтому все оборудование первого контура находится в защитной оболочке. Контур пара является не радиоактивным и называется вторым контуром. Пар, вырабатываемый в парогенераторе, направляется на турбогенератор. После турбогенератора пар попадает в конденсатор, где конденсируется и насосом конденсат попадает в парогенератор. Потом конденсат охлаждается в оборотной системе охлаждения. Такие системы бывают разных видов – с градирнями, прудами-охладителями или брызгальными бассейнами.
Атомная станция в любой стране обычно представляет собой комплекс зданий, в которых размещено соответствующее технологическое оборудование. Основным является главный корпус, где находится реакторный зал. В нем размещается сам реактор, бассейн выдержки ядерного топлива, перегрузочная машина (для осуществления перегрузок топлива), за всем этим наблюдают операторы с блочного щита управления (БЩУ).
Основным элементом реактора является активная зона. Она размещена в бетонной шахте. Обязательными компонентами любого реактора являются система управления и защиты, позволяющая осуществлять выбранный режим протекания управляемой цепной реакции деления, а также система аварийной защиты – для быстрого прекращения реакции при возникновении аварийной ситуации. Все это смонтировано в главном корпусе.
Есть также второе здание, где размещается турбинный зал: парогенераторы, сама турбина. Далее по технологической цепочке следуют конденсаторы и высоковольтные линии электропередач, уходящие за пределы площадки станции. На территории находятся также корпус для перегрузки и хранения в специальных бассейнах отработавшего ядерного топлива, административные здания. Кроме того, станции комплектуются, как правило, какими-то элементами оборотной системы охлаждения – градирнями (бетонная башня, сужающаяся кверху), прудом-охладителем (это либо естественный водоем, либо искусственно созданный) или брызгальными бассейнами (большие бассейны с разбрызгивающими устройствами).
Рисунок 2. Схема АЭС
Виды теплоснабжения представлены на рисунке 3.
Рисунок 3. Виды теплоснабжения
В соответствии с санитарными нормами трудовая деятельность человека на предприятиях и его домашний отдых должны протекать в определенных комфортных условиях: все помещения должны отапливаться, вентилироваться, снабжаться горячей водой для бытовых целей; в жилых помещениях температура воздуха должна составлять плюс 18 °С, а в поликлиниках, больницах, детских учреждениях плюс 20 °С, в общественных зданиях плюс 16 °С. Эти комфортные условия могут быть реализованы только при постоянном подводе к объекту отопления (теплоприемнику) вполне определенного количества тепла, которое зависит от температуры наружного воздуха. Для этих целей чаще всего используется горячая вода с температурой у пользователя (80÷90) °С.
Для различных технологических процессов промышленных предприятий (например, сушки, окраски, работы паровых молотов) требуется так называемый производственный пар с давлением от 1 до 3 МПа.
Тепло, используемое человеком для бытовых нужд, является низкопотенциальным, т.е. ее теплоноситель имеет относительно невысокую температуру и давление, поскольку именно это позволяет организовать высокоэкономичное производство электрической и тепловой энергии на ТЭЦ.
В общем случае снабжение любого объекта тепловой энергией обеспечивается системой, состоящей из трех основных элементов: источника тепла (например, котельной), тепловой сети (например, трубопроводов горячей воды или пара) и теплоприемника (например, батареи водяного отопления, располагаемой в комнате).
Если источник теплоты и теплоприемник практически совмещены, т.е. тепловая сеть либо отсутствует, либо очень коротка, то такую систему теплоснабжения называют децентрализованной. Примером такой системы является печное или электрическое отопление. В свою очередь, децентрализованное теплоснабжение может быть индивидуальным, при котором в каждом помещении используется индивидуальные отопительные приборы (например, электронагреватели), или местным (например, обогрев здания с помощью индивидуальной котельной или теплонасосной установки). Теплопроизводительность таких котельных не превышает 1 Гкалч (1,163 МВт).
Мощность тепловых источников индивидуального теплоснабжения невелика и определяется потребностями индивидуумов.
Альтернативой децентрализованному является централизованное теплоснабжение. Ее характерный признак - наличие разветвленной тепловой сети, от которой питаются многочисленные абоненты (заводы, фабрики, общественные здания, жилые помещения и т.д.). Для централизованного теплоснабжения используются два вида источников: котельные и теплоэлектроцентрали (ТЭЦ).
Степень централизации теплоснабжения может быть различной.
В зависимости от числа теплоприемников, питаемых от одного теплоисточника, различают централизованное теплоснабжение групповое (питается группа зданий от групповой котельной установки мощностью от 1 до 10 Гкалч), квартальное (от квартальной котельной теплопроизводительностью от 10 до 50 Гкалч), районное (питается район - несколько групп зданий), городское (питается несколько районов города), межгородское (питается несколько городов).
Выбор типа теплоснабжения не однозначен, поскольку он определяется не только техническими и технико-экономическими преимуществами и недостатками того или иного типа. Он также зависит и от финансовых возможностей тех или иных потребителей. Если бы, например, население России имело бы достаточно средств для оплаты электроэнергии для целей отопления, то использование электронагревательных приборов было бы, наверное, самым комфортным и экологичным. Но при этом следует помнить, что ее стоимость будет не меньше, чем стоимость электроэнергии, которая получена на ТЭС из топлива с использованием только 40 % теплоты, заключенной в нем, с учетом потерь в электрических сетях.
Несмотря на отмеченные трудности, можно однако с уверенностью сказать, что для большинства крупных северных городов с населением более 100 тыс. чел. наиболее рациональным является централизованное теплоснабжение на базе ТЭЦ. Оно позволяет не только сэкономить значительное количество топлива, но и существенно сократить вредные выбросы в атмосферу, сэкономить дорогие городские площади.
Для небольших населенных пунктов, особенно тех, которые требуют отопления короткое время в году и в которых не стоят остро вопросы экологии, целесообразно использовать децентрализованные источники теплоты, соответствующие вкусам и финансовым возможностям потребителей.
Основные понятия, которые необходимо знать после изучения материала данной лекции:
Топливо; тепловая электрическая станция (ТЭС); конденсационная электростанция (КЭС); теплоэлектроцентраль (ТЭЦ); питательная вода; электротехническое хозяйство; атомная электростанция (АЭС); теплоснабжение.
Вопросы для самоконтроля
1 Что называют топливом?
2 Как классифицируют тепловые электростанции?
3 Изобразить схему ТЭС.
4 Что понимают под основным оборудованием ТЭС?
5 Что понимают под вспомогательным оборудованием ТЭС?
6 Что называют атомной станцией?
7 Что понимают под теплоснабжением?
Список использованных источников
1 Полещук И.З., Цирельман Н.М. Введение в теплоэнергетику: Учебное пособие пособие Уфимский государственный авиационный технический университет. – Уфа, 2003. – 105 с.
2 Росатом. Официальный сайт. Как работает АЭС. – URL:
http:www.rosatomeducationnuclearpowerplant
3 Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
4 Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
5 Электронная энциклопедия МЭИ.
Лекция 7
Тақырып: Дәстүрлі емес қайта жаңаратын энергия көздері. Энергияны үнемдеу
2 час; 12,13 недели
Сұрақтары:
1 қайраттың дәстүрлі емес жаңартылмалы бастаулары: қамбалар, ҚР мен әлемде қолдану масштабы.
2 жылуды игерушілігінің тиімділігінің көтермелеуі.
Терминология бойынша, БҰҰ қабылдаған, дәстүрлі емес жаңартылмалы энергияның бастауларына гидроэнергия, жайма-шуақ, геотермалді, желдің қайраты, тасу мен қайтудың қайраты, толқынның, теңіздің терм градиенты, энергияның биожиынтық өзгерісі, отын сүректі күйдіргенде, сүректі көмірді, жертезекті алатын нәтижесі.
Дүниежүзілік тәжірибеде қайраттың жаңартылмалы бастауының игерушілігіне үлкен көңіл бөлінуде. Көптеген елдерде жаңартылмалы энергетиканың дамуына ұлттық бағдарламалар жүргізілуде . 20 елден астам (Германия, Франция, Швеция, Нидерландия және т.б.) жайма-шуақ қайраттың халықаралық қоғамын жасады.
ҚР жаңартылмалы энергоресурстің үлесті салмағы 0,2 % астам электроэнергии соманың өндірімінен.
Желдік энергетика Қазақстанда дамымаған, осы үшін лайық табиғи шарттар барына қарамастан. Айталық, Жоңғар қақпасы мен Чилик дәлізінің ауданында, желдің орташа жылдамдығы 5 9 мс дейін келеді.
2011 г. желтоқсанда Жамбыл облысында қанаушылыққа деген Қазақстанның бірінші желэлектростанциясы кіргізілді – Қордай ЖЭС(бірінші кезек) болды, алымдылығы 1 500 кВт.
Жайма-шуақ қайраттың игерушілігі Қазақстанда да аз, жайма-шуақ нұрдың жылдық ұзақтылығы 2200 ден 3000 сағатқа дейін жылына келеді, ал бағала алымдылығы (1300÷1800) кВт 1 м² жылға.
Гидроэнергетика - табиғи қозғалыстың қайратының игерушілігі, яғни ағыс, сулы алқалардың арналы ағын суы және тасу қозғалыстары. Көбіне құла- судың қайраты пайдаланылады. 19 ғасырдың ортасына дейін осы үшін сулы дөңгелектер қолданылды, судың қайратын айланпас үйіндінің механикалы қайратына айналдыратын. Кешірек алымы зор және тиімді гидравликалық турбиналар бітті. 19 ғасырдың аяғына дейін айланпас үйіндінің қайраты ауызекі пайдаланылды, айталық дәннің тартуы үшін немесе ұсталық үлбірдің және балғаның әрекетіне келтіру үшін. Біздің күндерде іс жүзінде барлық механикалы қайраттар, гидравликалық турбиналармен жасайтын ,электэнергиясына айналады.
Гидроэнергетика көп елдің энергиямен қамтудың маңызды бастаулары болып табылады. Қазіргі уақытта әлемде 7300 астам ГЭС соманың алымдылығының 1000 ГВт шамасында техникалық әлуетте 3721 ГВт әлем бойынша саналуда. Электр қайраттың ортақ өндірісінде гидроэнергиянің сыбағасы әлемде 16 пайыз шамасында келеді, дүниежүзілік отындық теңгерімде - 6 пайыз. Жақын жылдарды электроэнергия өндірісінің 20 пайызға аумақтауы жаңа ГЭС құрылыстың арқасында ортақ алымдылықпен 140 ГВт болжанады. Гидроэнергетика жарықты үнемдеуден байыпты рөлді Канада, АҚШта, Норвегияда, Данияда, Исландияда, Қытайда, жаңа Зеландияда, Австрияда және көп елдерде ойнайды. Айталық, Жаңа Зеландияда 75 пайыздың барлық электроэнергиясын өндіруі ң жаңа гидроэлектростанциямен шығады, Норвегияда осы көрсеткіш 99 пайызға жетеді.
Бірінші ГЭС әлемде 1882 г. АҚШтағы Фокс өзенінде салынды. Оның алымдылығы 12,5 кВт келді. Бүгін әлемдегі ең мықты гидроэлектростанция ГЭС "Үш шатқал" КНРдағы Янцзы өзеніңдегі болып табылады, оның алымдылығы 22400 МВт.
Шетелдік тәжірибеге сүйенсек, елдерде органикалық отынның азы(газ, мұнай, көмір) босалқы қорларларымен гидроэнергетиканің экономикалық әлуетінің аумағы техникалық жетімдіге жақындайды. Техникалық әлуеттің игерушілігінің дәрежесі мынадай елдерде техникалық әлует 60÷90) %болады ,техникалық әлуеттің игерушілігінің дәрежесі а АҚШта және Канадеада келеді(50÷55) %. Ресейде осы көрсеткіш 20,5 % тең.
Соңғы он жылдықтарда дүниежүзілік энергетикада кіші ГЭС-қа қызығушылық тіріледі. Гидроэлектростанцияның топтастыруы орнатылған алымдылығына тәуелділігі түрлі елдерде ажыратылады. Мемлекеттік бағдарламада ГЭС халықаралық терминологияда топтастыруы тағайынды алымдылыққа тәуелді:
- іріГЭС - алымдылығы10 МВт жоғары;
- кіші ГЭС - алымдылы 1 ден 10 МВт-ға дейін;
- шағын ГЭС - 100 кВт тан 1 МВт –ға дейін алымдылық;
- микроГЭС - 100 кВт астам алымдылық
Қазіргі уақытта кіші гидроэнергетика, энергетикалық құрылыстың облысы ретінде, өзінің дамуының тарихында үш айланыс алабұртады.
Тағайынды алымдылық кіші ГЭС Қытайда 46 пайыз ортақ алымдылықтан келеді, Жапонда - 6 пайыз, Ресейде - 2 пайыз. Австрияда 1900 жас ГЭС электроэнергияның соманың жылдық өндірімімен 4000 ГВт-чсағ шамасында пайдаланылады, бұл электроэнергия миллионнан астам үй шаруасын қамсыздандыру қояды.
Ресейде қазіргі уақытта 300 щамасында кіші ГЭС орташа алымдылықпен 1 ГВт қанаушылықта болады, 2015 жылға алымдылықтың аумақтауы кіші ГЭС және ШАҒЫНГЭС 2,2 ГВт-қа дейін жоспарлануда.
Қазақстан ВИЭ маңызды әлуетіне ие болады.
Қазақстанның каналәлуеті едәуір ұлы және 170 ГВт жылда келеді, соның ішінде бүгін ғана 23,5 ГВт жылда(30%) шығады. Қазақстанның негізгі гидроэнергетикалық қамбалары республиканың аймақтары Шығыс және Оңт.-Шығыс Қазақстанның(874) өзенінің ортақ санынан ғана 66 немесе 7,6 % әлеуетті гидроэлектростанцияның құрылысы үшін пайдалану біледі. Оңтүстіктің Қазақстанының барлық ағын суларында шегінде республиканың энергетикалық мағына жоқ, оның сулы қамбалары суландыру үшін пайдаланылады.
Солтүстік және орталық Қазақстан сулы-энергетикалық қамбаның минимумымен орналасқан, оның сыбағасына небәрі жанның 3 мильярдтің кВтч немесе республиканың 1,7 % әлеуетті гидроэнергетикалық қамбалары түседі.
Бүтіндікте бар алымдылығының осы уақытта ГЭС Қазақстанның 2068 МВт мен жылдық өндіріммен электроэнергии 8,32 мильярдтер кВтч келеді.
Электроэнергияның жаңа бастауының құрылысы Қазақстанның тапшы аймақтарында гидроресуртарымен игерушілік осы аудандарды энергиялық нықтау қояды және оның тәуелділігінің энергияартығымның аймақтарынан төмендетеді. Электроэнергияны шығару 2010 жылында ГЭСке, жаңа алымдылық іске қосу есебімен, 10 мильярдке кВтч жетеді.
Күн біздің ғаламшарымыз үшін қайраттың ең мықты жаңартылмалы бастауы болып табылады: күннен бір күнде түсетін энергия әлемнің жылына қолданатын энергиясынан асып түседі. Жайма-шуақ қайрат электроэнергияның өндірісі үшін, тұрғын және өндірістік бөлменің жылынуы үшін және жарық болуына, судың жылынуы үшін пайдаланылады.
Қазақстанда күннің энергетикалық жүйесі жылына 2,5 млрд.кВТсағ бағаланған.
Жердің энергетикасы - геотермалді энергетика жердің табиғи жылулығының игерушілігінде пайда болады. Бүгін геотермалді қайратты әлемнің 40 елінде пайдаланады. Қазақстанда қалың төмен температуралы геотермалді жергілікті нүктелері бар. Ең биік температуралық әлуетпен екі 3-километрлік геотермалді құдық Жаркентке жақын жерде ие болады, қызуы шамалы 96 °С келеді.
Материалды оқығаннан кейін білуге қажетті негізгі ұғымдар:
Қайраттың дәстүрлі емес жаңартылмалы бастаулары; втроэнергетика; гидроэлектростанция; жердің энергетикасы.
Өзін-өзі бақылау үшін сұрақтар:
1 қайраттың дәстүрлі емес жаңартылмалы бастауларын қалай түсінуге болады?
2 Қазақстан Республикасында дәстүрлі емес қайратты игерушіліктің дәрежесі қандай?
3 қайраттың дәстүрлі емес жаңартылмалы бастауының игерушілігінің болашақтары қандай?
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1 Полещук И.З., Цирельман Н.М. Введение в теплоэнергетику: Учебное пособие пособие Уфимский государственный авиационный технический университет. – Уфа, 2003. – 105 с.
2 Росатом. Официальный сайт. Как работает АЭС. – URL:
http:www.rosatomeducationnuclearpowerplant
3 Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
4 Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
5 Электронная энциклопедия МЭИ
8 дәріс
1 сағат, 14, 15 апта
Тақырып: Жылуэнергетика және қоршаған орта
Сұрақтары
1 Жылуэнергетиканың қоршаған ортамен әрекеттестігі
2 ЖЭС-тың зарарлы шығарындысы атмосфераға ықпалы.
3 Ластаушы шығарындыны төмендететін әдіс-айла.
Қоршаған орта - адамның өмірінің негізі, ал қазынды қамбалар және олардан шығатын қайрат қазіргі өркениеттің негізі болып табылады. Энергетикасыз адамзаттың келешек – болашағы жоқ, сол айқын дерек. Алайда қазіргі энергетика қоршаған ортаға ауыз толтырып айтарлықтай зиянды , адамның өмірінің шарттарын аздырады. Қазіргі энергетиканың негізі - электростанциянің түрлі үлгілері. ЖЭС-тағы электр энергиясының өндірісінің технологиясы көп мөлшердегі қалдықтардың қоршаған ортаға лақтырылуымен байланысты. Бүгінгі күнде энергетиканың мәселесі табиғатқа айрықша өткір ықпал тигізеді, себебі қоршаған ортаны, атмосфераны және гидросфераны ластау әр жыл сайын ауқымдануда. Ескерту енгізетін болсақ, энергияны қолдану масштабы ылғи артуда, сол және сәйкесінше энергетиканың табиғатқа жағымсыз әсері ауқымданады. Егер энергетиканың қалыптасу кезінде біздің елімізде бірінші кезекте энергияның аз мөлшерде жұмсалуың басқарса, бүгінгі таңда басты жоспарға энергияның табиғатқа зияның тимеуін қарастырады.
Жылу электростанциялары біргелкі арзан органикалық отында жұмыс істеуде - көмірде және мазутта, олар талғамсыздық табиғи қамбалар. Бүгін негізгі энергетикалық қамбалармен әлемде көмір(40 %), мұнай(27 %) және газ(21%) болып табылады. Кей сараптаушылар бойынша босалқы қоралар 270, 50 және 70 жылға жетеді, сәйкесінше және шартты түрде қазіргі шапшаңдығын сақтаса.
ЖЭС-та Отынды жандырған кезде жанған азықтар пйдп болады,олардың құрамында: өткінші қоламта, күйіп жанбаған газтектес отынның бөлшектері, күкірт және күкіртті ангидрид, азоттың оксиды, аттамалы жанудың газтәріздес азық-түліктері. Мазутты тұтандырғанда ванадидың құралымдары қарастырылады, кокс, натирдың тұздары, күйенің бөлшектері.Отынның көрінісінің қоламтасында мышьяқ, кальцидың еркін диоксиды, кремнинің еркін диоксиды қатысады.
Қатты отыннан газды отынға өткенде электрэнергия құны бірталай жоғарлайды, алайда мұнда өзіндік плюстері болады,төмендетілген газдың игерушілігінен қоламта қыртысталмайды, бірақ мұндай өткел басты мәселе – атмосфераны ластауды тоқтатуды шешпейді.өйткені, газды күйдіргенде,мазутты күйдіргендей, атмосфераға күкірттің тотығы кездестіреді,ал азоттың оксидының шығарындысының саны газды күйдіргенде мазутты күйдіргендей беріспейді.
ЖЭС-қа нарықты отын жетіспейді, осыған орай көптеген станциялар төмен сапалы отында жұмыс істеуге мәжбүрлі, осындай отыннан қоршаған ортаға бумен қоса көп мөлшерлі зиянды заттар түседі, сонымен қатар зиянды заттар күлмен қоса жердің қабатына енеді. Жанған заттар, атмосфераға түскен кезде, қышқылды жаңбырдың тууына және булы эффектысын күшеюіне, осынын салдарынан қоршаған ортаға жағымсыз жағынан әсерін тигізеді.
Тағы бір толқулы көкейтесті мәселе, көмірлі ЖЭС-пен байланысты – күл төгетін орын, оған арнайы орын бөлінетіне қарамастан, ол жер ауыр металл жиналатын жер және көтеріңкі радиоактивтілікке ие. Ауыр металлдар және радиация қоршаған ортаға не ауа жолымен, не топырақ суымен кезігеді. Сонымен қоса, ЖЭС суайдындарын ластайды, оларға жылы суды лақтыра отырып, осының салдарынан шыңжырлы реакция пайда болады,суайдындар балдырлармен бітеледі, оларда оттек теңгерімі іриді, осыдан оны қолданушыларға өміріне қауіп төндіреді. Жылу электрстанциялары тоңазытқыш суымен 4 тен 7 кДжға дейін жылуды лақтырады, 1 кВтсағ жұмсалатын электэнергиясы. Сонымен қатар, санитарлық шамаларға сәйкесінше ЖЭС-тан жылы судын лықсымалары суайдынының қызуынан жоғары болмауы тиіс, жазғы уақытта 3 градус және қысқы уақытта 5 градус.
Суқоймасына жақын жерлер, жылу электрстанцияларына бағынатын, ауызекі суының жылуының көтерілуіне душар болады, соның нәтижесінде маңызды аймақтарда аурулар пайда болып жатады.судың әрекетінің астында, жаға сызығының құралымында жкрдің маңызды телімдері күйрейді, абразив болып жатады. Жемірілудің топтамалары он жылдап созылады, бұл ретте жер бетінің көп мөлшерде өңделеді, соның әсерінен суайдыны балдырланады және су ластанады.
ЖЭС-тағы өндірістік ағынды суы мен қоршаған ортаны, нефте заттарымен қамтылғандарды ластайды. Осы суларды бекет жабдықтарды химиялық шаюлардан, бу бетінің қызуынан мен гидрозолоудаления жүйесінен кейін лақтырады.
Нефтезаттармен қамтылған көлемді ағынды сулар ЖЭС-тың күшіне және мөлшерлі тағайындалған жабдықтарға тәуелді болмайды, алайда бекеттерде, сұйық отын қолданатын, өндірістік судың көлемі бірнеше жоғары пайдаланылады. Оның саны жабдықтың сапасына тәуелді болып келеді.
Жылу электрстанцияларының жабдығының конструкциясын жетілдіру, оның қанаушылығының шамасының сақтау нефтезаттарының санын минимуға дейін төмендеуіне әкеледі, ағынды суларға түсетін, ал айла-тұзақтың және тұндырғылардың қолданысы іс жүзінде сыртқы ортаға түсуіне болады,бірақ ғимарат толық жабдықтармен қамтылған шартта ғана.
Жылу электростанциясының шығарындыларында асырайтын қоспалар, бекеттің биоаймақ жайлауының ауданына түсе отырып, қоршаған ортамен әрекеттестікке кіріп, түрлі өзгерістерді көтереді. атмосфералық шөгулермен жуыла, олар жерге және суайдындарға түседі. Сонымен негізгі компоненттер, органикалық отынды күйдіргенде қыртысталатын, ЖЭС шығарындыларында тозаңның, түрлі құрамға ие, азоттың және күкірттің оксидтарын, металдың оксидтары, фтор құралымдары және газтәріздес отын заттары. Атмосфераға түсе, олар зиянды үлкен биоаймақтың компонентіне ғана емес ,тағы кәсіпорындарға, сыртқы қалалық нысандарға, көлікке және жергілікті халыққа қауіп төндіреді.
Азоттың диоксиды ең жоғарғы биологиялық белсенділікті игереді, ол көздің кілегейлі тысына және тыныс алу жолдарына күшті тітіркендіргіш әсерін тигізеді. Адамның денсаулығына ауыр металдар зиянды ықпал етеді. Көп мөлшерде, ағзаға кіре отырып, аз уақыттың ішінде олар өткір уландыруға әкеп соғуы мүмкін. Көп уақытты әсерде мышьяқ, хром және никель сияқты заттар өзінің канцерогенді сапаларын айқындау біледі. Егер ЖЭС-тағы зарарлы шығарындының санын 1 млн. кВт ағымымен қауіпті жағымдарға аударғанда, ол мынадай сурет көрсетеді: темір – 400 млн.жағым, алюминий және оның құралымдары - 100 млн. астам жағым, магний - 1,5 млн. жағым. Көмірлі отынды шұғылданушыда, ЖЭС шығарындыларында, алюминийдың және кремнийдің тотыктары қатысады. ЖЭС жайлауының аудандарында, көмірқышқыл газдың сыбағасының зорайғандығымен, оттектің сыбағасы атмосферада азаяды, себебі оттектің үлкен саны отынды күйдіргенде шығындалады.
Күкірттің тотығы, шығарындылармен атмосферада кездестіретін, шығынды айуандар мен өсімдіктерге үлкен шығынды әлемге безейды, ол өсімдіктерде бар хлорофиллды қиратады, жапырақ пен қылқанды бұзады. Көміртектің тотығы, адамның және айуанаттың бойына кездестірілгенде, қанның гемоглобинымен қайнайды, нәтижеде ағза бойында оттектің жетіспеушілігі туады, түрлі жүйке жүйесінде бұзушылық болып жатады.
Азоттың оксиды атмосфераның ашықтығын төмендетеді және лас ауның пайда болуына әсерін тигізеді. құрамында пентаксид ванадиның қоламтасының бары жоғарғы улағыштықпен ажыратылады, адамның және айуанаттың тынысты жолдарына түскенде, ол күшті тітіркенгіштіктің болуын шақыртады, жүйке жүйесінің қызметін бұзады, қанайналым және зат айырбасын бүлдіреді. Біртүрлі канцерогенді безнапорный онкологиялық ауруларға әкеп соғады.
Жанудың заттарының барлық қаупін ескере отырып, жылуэлектростанцияларының шығарындының, олардың құрылыстары мен жобалары экологиялық талапта жүргізетін болып табылады.
ТЭС зарарлы шығарындысының таратуы бірнеше себептерге тәуелді: ауданның бедері, қоршаған ортаның қызуы, желдің жылдамдығы, бұлттың, жауын-шашынның ашықтығы.Тұман лас заттардың таралуын тездетеді және салтақтанудың ауданын көбейтеді. Зарарлы заттар тұманмен әрекеттестікте төзімді ластайтын мелкодисперсты бұлт - лас ауа.
Материалды оқығаннан кейін білуге қажетті негізгі ұғымдар:
қоршаған орта; заттардың жануы; межелі ықтимал шоғырлану; өндірістік ағынды сулар, ЖЭС.
Өзін – өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1 қоршаған ортамен нені түсінеді?
2 ЖЭС-тың отының күйдіргенде қандай жану заттары қыртысталады?
3 ЖЭС-тың қоршаған ортаға зианды әсері?
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1 ТЭС қоршаған ортаға ықпалы. - URL:
http:www.saveplanet.suarticles 114.html
2 Мэинің электрондық энциклопедиясі.
3 Е.В Аметистінің. Қазіргі энергетиканың негіздері. М.: Мэи, 2004. - 368 с.
4 В.Г Калыгинасының. Индустриялық экология. - М.: МНЭПУ изд-во, 2000. - 240 с.
Введение.
Существует неразрывная взаимосвязь и взаимозависимость условий обеспечения теплоэнергопотребления и загрязнения окружающей среды. Взаимодействие этих двух факторов жизнедеятельности человека и развитие производственных сил привлекает постепенное внимание к проблеме взаимодействия теплоэнергетики и окружающей среды.
На ранней стадии развития теплоэнергетики основным проявлением этого внимания был поиск в окружающей среде ресурсов, необходимых для обеспечения теплоэнергопотребления и стабильного теплоэнергоснабжения предприятий и жилых зданий. В дальнейшем границы проблемы охватили возможности более полного использования природных ресурсов путём изыскания и рационализации процессов и технологии, добычи и обогащения, переработки и сжигания топлива, а также совершенствования теплоэнергетических установок.
С ростом единичных мощностей блоков, теплоэнергетических станций и теплоэнергетических систем, удельных и суммарных уровней теплоэнергопотребления, возникла задача ограничения загрязняющих выбросов в воздушный и водный бассейны, а также более полного использования их естественной рассеивающей способности.
На современном этапе проблема взаимодействия теплоэнергетики и окружающей среды приобрела новые черты, распространяя своё влияние на огромные территории, большинство рек и озёр, громадные объемы атмосферы и гидросферы Земли.
Ещё более значительные масштабы развития теплоэнергопотребления в обозримом будущем предопределяют дальнейший интенсивный рост разнообразных воздействий на все компоненты окружающей среды в глобальных масштабах.
Принципиально новые стороны проблемы взаимодействия теплоэнергетики и окружающей среды возникли в связи с развитием ядерной теплоэнергетики.
Важнейшей стороной проблемы взаимодействия теплоэнергетики и окружающей среды в новых условиях является всё более возрастающее обратное влияниеопределяющая роль условий окружающей среды в решении практических задач теплоэнергетики (выбор типа теплоэнергетических установок, дислокация предприятий, выбор единичных мощностей энергетического оборудования и многое другое).
Основные понятия взаимодействия теплоэнергетики и окружающей среды.
Теплоэнергетика является одной из основных составляющих энергетики и включает в себя процесс производства тепловой энергии, транспортировки, рассматривает основные условия производства энергии и побочные влияния отрасли на окружающую среду, организм человека и животных.
Процесс производства тепловой энергии осуществляется на тепловых электрических станциях(ТЭС) и тепловых электрических централях(ТЭЦ). Эти два вида предприятий на данный момент являются основными поставщиками тепловой, а также электрической энергии, поскольку эти виды энергоресурсов очень тесно связаны. В настоящее время широкое применение находит способ поместная система снабжения тепловой энергией, которая применяется как на крупных промышленных предприятиях, так и для отопления жилых площадей.
В соответствии с установившейся терминологией, теплоэнергетика включает в себя получение, переработку, преобразование, переработку, хранение и использование энергоресурсов и энергоносителей всех типов.
Согласно определению, теплоэнергетика обладает развитыми внешними и внутренними связями и её развитие неотделимо от всех направлений жизнедеятельности человека, связанных с использованием энергии (в промышленности, сельском хозяйстве, строительстве, на транспорте и в быту).
Развитие теплоэнергетики характеризуется ускорением темпов роста, изменением всех количественных показателей и структуры топливно-энергетического баланса, глобальным охватом всех видов ресурсов органического топлива, вовлечением в сферу использованием ядерного горючего.
В общем случае различаются четыре основные стадии трансформации первичных тепловых ресурсов (от их природного состояния , находящегося в динамическом равновесии с окружающей средой, до конечного использования).
1. Извлечение, добыча или прямое использование первичных природных ресурсов тепловой энергии.
2. Переработка (облагораживание) первичных ресурсов до состояния, пригодного для преобразования или использования.
3. Преобразование связанной энергии переработанных ресурсов в тепловую энергию на тепловых станциях (ТЭС), централях (ТЭЦ), на котельных.
Использование энергии.
Несмотря на единство всех этих стадий, каждая из них основана на различных физических, физико-химических и технологических процессах, различающихся по масштабам, времени функционирования и другим признакам.
Развитие теплоэнергетики оказывает воздействие на различные компоненты природной среды: на атмосферу (потребление кислорода воздуха (О2), выбросы газов, паров, твёрдых частиц), на гидросферу (потребление воды, переброска стоков, создание новых водохранилищ, сбросы загрязненных и нагретых вод, жидких отходов), на литосферу (потребление ископаемых топлив, изменение водного баланса, изменение ландшафта, выбросы на поверхности и в недра твёрдых, жидких и газообразных токсичных веществ). В настоящее время это воздействие преобретает глобальный характер, затрагивая все структурные компоненты нашей планеты.
Важнейшими факторами функционирования окружающей среды является живое вещество биосферы, которое играет существенную роль в естественном круговороте почти всех веществ. Однако в большинстве процессов мы не можем проследить прямых воздействий теплоэнергетики на живое вещество, но должны учитывать это влияние в результате воздействия на отдельные компоненты окружающей среды и животный мир, где воздействие теплоэнергетики складывается со всеми другими антропогенными воздействиями.
Взаимодействие теплоэнергетики и окружающей среды происходит во всех стадиях иерархии топливно-энергетического комплекса: добыче, переработке, транспортировке, преобразование и использование тепловой энергии. Это взаимодействие обусловлено как способами добычи, переработки и транспортировки ресурсов, связанных с воздействием на структуру и ландшафты литосферы, потребление и загрязнение вод морей, озёр, рек, изменением баланса грунтовых вод, выделением теплоты, так и использованием тепловой энергии от источников.
Ресурсы окружающей среды.
В современном понимании под ресурсами, поддающимся качественному и количественному описанию, подразумеваются все природные источники, на которые осуществляется воздействие человека, причём знак этого воздействия бывает как положительным, так и отрицательным.
Обеспеченность ресурсами является основой функционирования теплоэнергетики и всей энергетики в целом в конкретных условиях. До настоящего времени обычно рассматривалась в различных аспектах обеспеченность теплоэнергетики только первичными топливными ресурсами. Но влияние на энергетику оказывают и многие другие компоненты атмосферы, гидросферы, литосферы, которые тоже необходимо принимать во внимание.
Развитие теплоэнергетики, как общей системы использования природных ресурсов началось в начале текущего столетия. Долгое время основным источником тепловой энергии во всём мире были дрова, мускульная энергия людей и скота. Коренное изменение структуры теплопотребления произошло в 20 веке.
Применение двигателей внутреннего сгорания в промышленной теплоэнергетике, в морском и автомобильном транспорте, в сельском хозяйстве, а затем и в авиации вызвали развитие добычи и переработки нефти. Для бытовых и промышленных целей стало использоваться газовое топливо, как более дешевое, удобное в эксплуатации и удешевляющее котельное оборудование. С середины текущего столетия прирост телоэнергопотребления происходит преимущественно за счёт этих двух видов ресурсов (1990 год: Нефть-0, 03 млрд. т. ут. ; Уголь0, 73 млрд. т. ут., 1975 год: Нефть-4, 04, Природный газ-1, 69, Уголь-2, 63 млрд. т. ут. ).
Важнейшим событием явилось открытие путей использования ядерной энергии. Наряду с органическим топливом, ядерное топливо относится к категории невозобновляемых энергетических ресурсов, в отличии от возобновляемых, к которым относятся: лучистая энергия Солнца, механическая энергия речных стоков, приливов, волн и ветров, тепловая энергия земных недр (геотермальная энергия) и тепловая энергия, основанная на температурном градиенте разных слоёв воды мирового океана.
Органическое топливо70-90% приходится на угли (извлекаемость 30-60%). Геологические ресурсы каменного угля7, 5-14, 0 трлн. т. , (извлекаемость 1, 0-2, 4 трлн. т. ).
Наиболее динамично изменяются представления о ресурсах нефти и природного газа(извлекаемость 80-110 млрд. т. ) и (700-1100 млрд. т. геологические ресурсы нефти, природного газа800 трлн. м3.
Ядерное топливо: суммарные запасы урана, доступные извлечению из недр, оцениваются в 66, 16 млн. т. , ресурсы дейтерия сосредоточенные в атмосфере практически неисчерпаемы. Потенциальные ресурсы ядерного топлива по тепловому эквиваленту значительно превосходят суммарные ресурсы всех видов органического топлива.
Возобновляемые ресурсы: энергия недр Земли, космического излучения и излучения Солнца, а также их производные в виде преобразованной или аккумулированной энергии. Из наиболее перспективных источников энергии этой группы могут быть названы: энергия Солнца, гидроэнергия (энергия стока рекнаиболее освоена и широко применяется), энергия ветра.
Примесные выбросы теплоэнергетических объектов и их распространение.
В первую очередь при анализе взаимодействия теплоэнергетики и окружающей среды должны быть рассмотрены элементарные процессы происходящие при сжигании топлива (в особенности органического), так как при его сжигании образуется большое количество вредных соединений (оксиды азота, серы, сажа, соединения свинца, водяной пар).
Различные компоненты продуктов сгорания топлива, выбрасываемые в атмосферу, гидросферу, литосферу и во время пребывания ведущие себя по-разному (изменяется t, свойства)называются примесными выбросами.
При выходе в атмосферу, выбросы содержат продукты реакций в твёрдой, жидкой и газообразной фазах. Изменение состава выбросов
После их выпадения могут проявляться в виде: осаждения тяжёлых фракций, распада на компоненты по массе и размерам, химических реакций с компонентами воздуха, взаимодействием с воздушными течениями, с облаками, с атмосферными осадками, фотохимические реакции. В результате, состав выбросов может существенно измениться, могут появиться новые компоненты, поведение и свойства которых (в частности, токсичность, активность, способность к новым реакциям) могут значительно отличаться от данных.
Газообразные выбросы образуют соединения углерода, серы и азота.
Оксиды азота практически не взаимодействуют с другими веществами в атмосфере и время их существования почти не ограничено. Сернистый ангидрид (SO2)один из токсичных газообразных выбросов теплоэнергоустановок, с небольшой продолжительностью пребывания в атмосфере, в присутствии кислорода воздуха (О2) доокисляется до SO3 и, вступая в реакцию с водой(Н2О)образует слабый раствор серной кислоты (Н2SO4). В процессе горения в атмосфере кислорода воздуха азот, в свою очередь образует ряд соединений:N2O, NO, N2O3, NO2, N2O4 и N2O5.
В присутствии влаги NO2 легко вступает во взаимодействие с кислородом воздуха, образуя азотную кислоту (НNO3).
Неуклонный рост поступлений токсичных веществ в окружающую среду, прежде всего отражается на здоровье населения Земли, ухудшает качество продукции сельского хозяйства, снижает урожайность, оказывает влияние на климатические условия отдельных регионов мира, состояние озонового слоя Земли, приводит к гибели флоры и фауны.
Можно выделить несколько основных групп наиболее важных взаимодействий теплоэнергоустановок с конденсированными компонента ми окружающей среды.
а). Водопотребление и водоиспользование, обуславливающее изменение естественного материального баланса водной среды(перенос солей, питательных веществ).
б). Осаждение на поверхности твёрдых выбросов продуктов сгорания органических топлив из атмосферы, вызывающее изменение свойств воды, её цветности, альбедо.
в). Выпадение на поверхности в виде твёрдых частиц и жидких растворов продуктов выброса в атмосферу, в том числе: кислот и кислотных остатков, металлов и их соединений, канцерогенных веществ.
г). Выбросы непосредственно на поверхность суши и воды продуктов сжигания твёрдых топлив(зола, шлаки), а также продуктов продувок, очистки поверхностей нагрева (сажа, зола).
д). Выбросы на поверхность воды и суши твёрдых топлив при транспортировке, переработке, перегрузке.
е). Выбросы твёрдых и жидких радиоактивных отходов, характеризуемых условиями их распространения в гидросфере и литосфере.
ж). Выбросы теплоты, следствиями которых могут быть: постоянное локальное повышение температуры в водоёме, временное повышение температуры, изменение условий ледосостава, зимнего гидрологического режима, изменение условий паводков, изменение распределения осадков, испарений, туманов.
з). Создание водохранилищ в долинах рек или с использованием естественного рельефа поверхности, а также создание искусственных прудов-охладителей, что вызывает: изменение качественного и качественного и количественного состава речных стоков, изменение гидрологии водного бассейна, увеличения давления на дно, проникновение влаги в разломы коры и изменение сейсмичности, изменение условий рыболовства, развития планктона и водной растительности, изменение микроклимата, изменение условий отдыха, спортивных занятий, бальнеологических и других факторов водной среды.
и). Изменение ландшафта при сооружении разнородных теплоэнергетических объектов, потребление ресурсов литосферы, в том числе: вырубка лесов, изъятие из сельскохозяйственного оборота пахотных земель, лугов, взаимодействие берегов с водохранилищами.
к). Воздействие выбросов, выносов и изменение характера взаимодействия водных бассейнов с сушей на структуру и свойства континентальных шлейфов.
Примесные загрязнения могут суммарно воздействовать на естественный круговорот и материальные балансы тех или иных веществ между атмосферой, гидросферой и литосферой.
Из анализа общих схем взаимодействия теплоэнергетических установок с окружающей средой, следует, что основным фактором взаимодействия ТЭЦ и ТЭС с водной средой является потребление воды системами технического водоснабжения, в том числе безвозвратное потребление воды. Основная часть расхода воды в этих системах на охлаждение конденсаторов паровых турбин. Остальные потребители технической воды (системы золо- и шлакоудаления, химводоочистки, охлаждения и промывки оборудования) потребляют 7% общего расхода воды, являясь при этом , основным источником примесного загрязнения.
АЭС воздействуя на водный бассейн, в то же время влияют на некоторые растения и вещества (растворённые в воде и содержащиеся в данных отложениях), некоторые из них накапливают радиоактивные изотопы в концентрациях, на несколько порядков превышающих равновесные в окружающей воде. При существующих условиях воздействия ядерной теплоэнергетики на гидросферу (и методах контроля выбросов) освоенные типы ядерных теплоэнергетических установок не представляют собой угрозы нарушения локальных и глобальных равновесных процессов в гидросфере и её взаимодействие с другими оболочками Земли (за исключением аварийных ситуаций, вызывающих загрязнение окружающей среды радиоактивными веществами). Все другие виды воздействия АЭС на гидросферу и литосферу, не связанные с радиоактивностью (влияние систем водоснабжения, фильтров), качественно не отличаются от аналогичных воздействий ТЭС и ТЭЦ.
Учёными доказано, что основными видами примесных выбросов энергетических объектов, поступающими на поверхность гидросферы и литосферы , являются твёрдые частицы, выносимые в атмосферу дымовыми газами и оседающие на поверхность (пыль, зола, шлаки), а также горючие компоненты продуктов обогащения, переработки и транспортировки топлив. Весьма вредными загрязнениями поверхности гидросфер и литосфер является жидкое топливо, его компоненты и продукты его потребления и разложения.
Выбросы теплоты являются одним из основных факторов взаимодействия теплоэнергетических объектов с окружающей средой, в частности с атмосферой и гидросферой. Выделение происходит на всех стадиях преобразования химической энергии органического вещества или ядерного топлива для выработки тепловой энергии. Большая часть теплоты, получаемой охлаждающей водой в конденсаторах паровых турбин, передаётся в водоёмы, водотоки, а оттуда в атмосферу (t воды в месте сброса нагретой воды повышается, что ведёт к повышению средней.
Температуры поверхности водоёма, атмосферный воздух над теплоэнергетической установкой повышается, вследствие энергии, выделенной этой установкой в атмосферу).
Современные представления о допустимых условиях загрязнения атмосферы, воды, земных ландшафтов основаны на сведении о вредном воздействии веществ на здоровье людей, животных, на растительность, на материальные ценности. Всемирной организацией по вопросам здравоохранения при ООН в 1963 году рекомендовано определение критерия чистоты воздуха (предельно допустимая концентрация вредных веществ ПДК) по четырём уровням:
Уровень №1. -Невозможно обнаружить прямое или косвенное влияние на человека, животных или растительность.
Уровень №2. -Возможно раздражение органов чувств, вредное воздействие на растительность, уменьшение прозрачности воз духа.
Уровень №3. -Нарушение жизненно важных функций и возникновение хронических заболеваний у человека и животных.
Уровень №4. -Возникновение острых заболеваний, ведущих к гибели людей и животных.
Изменения в окружающей среде под влиянием антропогенных воздействий.
Естественное ограничение процессов, определяющих механизмы саморегулирования окружающей среды, неизбежно ведёт к накоплению результатов антропогенных воздействий. В результате этого происходит изменение тех или иных характеристик окружающей среды.
Изменения в атмосфере: рост содержания углекислого газа (СО2) (пропорционален росту потребления органического топлива), концентрации водяного пара, уменьшения озонового слоя (вследствие воздействия фреонов), и как следствие всему этому - изменение состава атмосферы, сто отражается на её прозрачности, ведущее к изменению температуры по сравнению с естественным уровнем.
Изменения в гидросфере и литосфере (так как они тесно взаимосвязаны, то изменения в них рассматриваются совместно), образование водохранилищ и новых русел сопровождается изъятием земель и ускоренной водной эрозией почв, смывом прилегающих слоёв, размыванием, что в свою очередь ведёт к загрязнению водоёмов водотоков, изменению теплового режима гидросферы, равновесного состава и других, уже рассматриваемых ранее, шероховатость поверхности литосферы, изменение её теплового режима и теплообмена поверхности (из-за осушения болот, расчистки лесов, разработки шахт, асфальтирования дорог), изменение состава атмосферного воздуха ведёт к изменения взаимодействия воздуха с растительным покровом литосферы и условий жизнедеятельности биосферы, одним из последних воздействий является изменение сейсмичности, а также радиационной обстановки биосферы, накопление в организме человека твёрдых частиц.
В результате промышленной деятельности человека в области производства тепловой энергии в окружающей среде наблюдается целый ряд существенных изменений. Вот лишь некоторые из них, особо ощутимые:
1. Наличие частиц, являющихся ядрами конденсации в 10 раз больше.
2. Наличие в воздухе газовых примесей увеличено 5-25 раз.
3. Количество облаков увеличивается на 5-10%.
4. Количество туманов зимой на 100% больше, летом на 30%.
5. Число осадков в различные периоды года на 5-10% больше.
6. Относительная влажность уменьшена летом на 2%, зимой на 8%.
7. Солнечное излучение уменьшено 3-20%.
8. Температура повышается на 1-2 градуса Цельсия.
9. Скорость ветра 5-30% больше.
Способы снижения загрязняющих выбросов.
При сжигании выбросов соединений серы, при сжигании органического топлива, принципиально существуют два подхода: сероочистка дымовых газов и удаление серы из топлива до его сжигания. Существуют следующие методы: известняковый, известковый, двухцикличный щелочной, каталитического окисления, газификации топлив, пиролиз.
Снижение выбросов твёрдых частиц с продуктами сгорания ведётся с помощью следующих способов: использование золоуловителей (инерционные или мокрые), тканевых и электрофильтров.
Снижение загрязняющих выбросов АЭС: создание специализированных систем по обезвреживанию и удалению радиоактивных отходов (коагуляция, выпарка, сорбция на ионообменных смолах).
Одним из способов снижения вредных воздействий энергоустановки на окружающую среду является совершенствование её тепловых схем, развитие теплофикации (одновременная выработка тепла и энергии), укрупнение установок теплоэнергетики, использование вторичных энергетических ресурсов, внедрение новых термодинамических циклов, развитие систем аккумуляции энергии, использование возобновляемых источников энергии (солнечная, электростанции, геотермальная энергия).
Влияние вредных выбросов ТЭС и ТЭЦ на атмосферу.
Атмосферавоздушная среда. Является наиболее уязвимой составляющей окружающей среды. Без нее невозможна жизнедеятельность человека, существование и развитие животного и растительного мира, так как в ней содержится основная часть кислорода воздуха, имеющегося на планете. Атмосфере человеческой деятельностью причиняется огромный и невосполнимый ущерб. Вследствие тесной и неразрывной взаимосвязи всех природных составляющих окружающей среды, загрязнение атмосферы неизбежно отражается на других средах: гидросфере, литосфере, биосфере. Выбросы вредных веществ в атмосферу постоянно растут с ростом урбанизации, строительством новых заводов и фабрик.
Наибольшее загрязнение атмосферного воздуха происходит вследствие выбросов в атмосферу вредных веществ при работе энергетических установок, работающих на углеводородном топливе (бензин, керосин, мазут, дизельное топливо, уголь).
Одним из основных и самых крупномасштабных источников загрязнения атмосферы являются ТЭС и ТЭЦ. Основные компоненты, выбрасываемые в атмосферу при сжигании различных видов топлива нетоксичные углекислый газ (СО2) и водяной пар (Н2О). Кроме этого в воздушную среду выбрасываются такие вредные вещества, как оксиды серы, азота, углерода, в частности угарный газ (СО), соединения тяжёлых металлов, таких как свинец (Рв), сажа, углеводороды, несгоревшие частицы твёрдого топлива, канцерогенный бензопирен (С20Н12).
При сжигании твёрдого топлива в котлоагрегатах ТЭС и ТЭЦ образуется большое количество золы, диоксида серы (SO2), оксидов азота.
Перевод установок на жидкое топливо уменьшает золообразование, но практически не влияет на выбросы SO2, так как в мазуте содержится менее 2% серы.
Современные ТЭС и ТЭЦ мощностью 2, 4 млн. кВт. расходуют до 20 тысяч тонн угля в сутки и выбрасывают в атмосферу: 680 тонн SO2 и SO3, 200 тонн оксидов азота, 120-240 тонн золы, пыли, сажи, (данные числовые значения приведены для процентного содержания серы в исходном топливе 1, 7% и при эффективности системы пылеулавливания 94-98 %.
Исследования показали, что вблизи мощных станций и централей, в атмосферу выбрасывается 280-360 тонн SO2 в сутки. Максимальная концентрация диоксида серы с подветренной стороны на расстояниях: 200-500, 500-1000, 1000-2000 метров соответственно составляет: 0, 34, 9; 0, 7-5, 5; 0, 22-2, 8; мГм3. Из этого следует, что диоксид серы очень хорошо разносится на расстояние и естественно наблюдается пропорциональное уменьшение его концентрации при удалении от очага загрязнений.
При сжигании каменного угля остаётся очень большое количество зольных отходов, которые вывозятся за город на золоотвалы. Золоотвалы, w Roman"в большинстве своём, очень плохо оборудованы и зола разносится на значительные расстояния. Кроме того, что зола загрязняет атмосферу, оседая на землю она скапливается, покрывая поверхность почвы плотным слоем. Это способствует образованию техногенных пустынь.
Учёными подсчитано, что ТЭС и ТЭЦ выделяют 46% всего сернистого ангидрида и 25% угольной пыли выбрасываемой в атмосферу промышленными предприятиями. Причиной загрязнений такого масштаба является развитие экологически несостоятельных технологических процессов, то есть таких, которые создают удовлетворение потребностей человека в тепловой и электрической энергии, но одновременно с этим и недопустимое загрязнение окружающей среды. Эти процессы развиваются без принятия эффективных мер, предупреждающих загрязнение атмосферы.
Особенно опасны сернистый ангидрид, диоксид серы и оксиды азота, выделяемые в атмосферу ТЭС и ТЭЦ, поскольку они переносятся на большие расстояния и осаждаются, в частности, с осадками на поверхность земли, загрязняя гидросферу и литосферу. Одним из особенно ярких проявлений этой картины являются кислотные дожди. Эти дожди образуются вследствие поступлений от сгорающего топлива и уходящих в атмосферу на большую высоту дымовых газами в, основном двуокиси серы и окислов азота. Получающиеся при этом в атмосфере слабые растворы серной и азотной кислоты могут выпадать в виде осадков иногда через несколько дней в сотнях километров от источника выделения.
Кроме того, загрязнение атмосферы ТЭС и ТЭЦ привело, как полагают учёные, к новому явлению поражению некоторых видов мягких пород деревьев, а также к быстрому и одновременному падению скорости роста по меньшей мере шести видов хвойных деревьев.
ТЭС и ТЭЦ являются причиной возникающего в крупных промышленных городах смога: недопустимого загрязнения обитаемой человеком наружной воздушной среды, вследствие выделения в неё указанными источниками вредных веществ при неблагоприятных погодных условиях.
Влияние вредных выбросов AES УК ТЭЦ на атмосферу.
Ежедневно AES УК ТЭЦ производит выброс загрязняющих веществ в атмосферу в результате сжигания топлива и вспомогательных производств. При сгорании топлива образуются следующие загрязняющие вещества: зола, сернистый ангидрид, диоксид азота, оксид углерода, пятиокись ванадия и выбросы от вспомогательных производств. Ущерб, наносимый выбросами вредных веществ в атмосферу от УК ТЭЦ, в настоящее время составляет 17164232 тенге. По действующему законодательству концентрация вредных веществ в воздухе и приземном слое не должна превышать ПДК, что обеспечивается строительством высоких труб. Однако по ГОСТ 17. 2. 3. 02. 78. использование таких труб рассматривается как крайняя мера. Рассеивание оксидов азота и серы с помощью выбросов приводит к дальнему переносу этих веществ и выпадению их в виде кислотных дождей, приносящих вред природе. Поэтому важнейшей задачей является ограничение выбросов.
Парогенераторы ступени №3, 4, Бабкок-вилькокс и №5, 6, 7, 8, 9, 10 ЦКТИ 75-39 Ф 1959 52-59 были оборудованы циклонами, имеющими среднюю степень улавливания золы 80%, в начале 60 года батареи были заменены на скруббера типа ЦСВТИ, что позволило поднять эффективность золоулавливания на ПГ ступени №5-10 до 93-94%. В период 66-70 года в работу 4-го парогенератора высокого давления КА БКЗ 320-140 были включены мокропрудковые золоулавливающие установки, имеющие проектную степень улавливания 94%. В период 72-75 годов, в результате проведенной реконструкции, золоулавливающие установки МПВТИ были заменены на золоулавливающие установки с предвключёнными трубами типа МВУООРГРЭС–коагуляторами Вентури ТКВ, что повысило улавливание золы до 96-96, 5%. Установка ТКВ позволила также снизить расход сернистого ангидрида на 3-4% в зависимости от щёлочности орошаемой воды. В дальнейшем аналогичная реконструкция была проведена на парогенераторах среднего давления ступеней №5-10. Достоинства такого способа очистки его простота и эффективность. При этом способе очистки появляется возможность реализации совмещённой схемы очистки от золы и уменьшается количество серы. Известно, что в США около 2600 МВт энергетических мощностей оборудовано устройствами золо- и сероочистки с полным или частичным обеспечением потребности за счёт золы. Сероочистные установки рекомендуются при высокосерном топливе, содержание серы более 5%. При сжигании малосернистого топлива сероочистку проводить экономически нецелесообразно.
Читать полностью:http:www.kmreferatsE9FC413380614CF9BD8112F91A6A0610
Воздействие теплоэнергетики на окружающую среду
Теплоэнергетика - один из основных факторов загрязнения атмосферы (порядка 30% от общего объема загрязнений).
Основные компоненты загрязнений:
Содержание некоторых загрязняющих веществ (оксидов азота) в продуктах сгорания
Топливо
Оборудование
Содержание NOx, мгм3
Выбросы на 1 т топлива, кг
уголь
большие промышленные печи
малые промышленные печи
200-1500
15-50
1,5 - 2,6
0,01 - 0,5
нефть
большие промышленные печи
250-500
7-14
природный газ
промышленные печи
25-200
0,1 - 6
пропан
бытовые печи
80-100
0,5 - 1
Стоимость ущерба от загрязнения (высокие и низкие источники)
Источник
Стоимость ущерба, $тонну
SO2
твердые частицы
NOx
Высокие промышленные трубы
265
180
180
Низкие бытовые трубы
650
2160
460
При использовании твердого топлива (каменный, бурый уголь; торф; горючие сланцы) образуется большое количество золошлаков. Их количество находится в прямой зависимости от величины зольной части исходного топлива.
Состав золошлаков:
1. Зола - порошковый пылевидный материал, улавливаемый из дымовых газов. Размер фракций, в основном, в интервале 0,01 - 0,1 мм. В зависимости от способа улавливания - зола сухая или мокрая (оксиды железа, известь, силикаты, алюмосиликаты, недожег (до 10%), стеклянные микросферы (до 70%).
2. Шлак - кусковой сыпучий материал с крупностью частиц до 40 мм, удаляемый в жидком или твердом состоянии через подтопок теплоагрегатов (полностью оплавлен).
3. Золошлаковая смесь (золошлаки) - смесь, образующаяся при совместном удалении золы и шлака гидротранспортом. Усредненное соотношение золы и шлака 4:1.
Ориентировочный химический состав золошлаков, %
50-60% - SiO2
25-33% - Al2O3
0,5-1,5% - CaO
3-5% - Fe2O3
1-5% - потери при прокаливании (вода, недожиг..)
Плотность золошклаков - 2 - 2,5 гсм3
Удельная поверхность - 1500-1600 см2г
Компоненты золы:
1. Глинистое вещество (муллит 3Al2O3*SiO2, силиманит Al2O3*SiO2)
2. Стеклофаза
3. Кварц (SiO2)
4. Магнетит (Fe3O4)
5. Гематит (Fe2O3)
6. Силикаты, сульфаты, карбонаты кальция, магния.
7. CaO
8. Частицы несгоревшего топлива (недожег)
9. Ge, Mo, Ga, Sc (в некоторых месторождениях угля)
Среднее содержание металлов в золе от сжигания углей
Металл
гтонна
скандий
60
германий
500
молибден
50-200
галлий
100
кобальт
300
никель
700
Шлаки: близки к мтеаллургическим (доменным шлакам): силикаты, ферриты, алюминаты, алюмосиликаты (CaO*Al2O3*SiO2).
Утилизация шлаков.
Существует около 400 технологий, используется всего 20.
Технологии позволяют использовать материал в дальнейшей производстве:
1. Использование шлаков в строительной индустрии (добавки к цементу, бетону)
2. Извлечение редких металлов
3. Шлакоблоки, дорожные покрытия (шлаки используются вместо гравия)
4. Используются как сырье для получения алюминия
5. Используются для производства тротуарной плитки
3 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР
Практикалық сабақтар – бұл студенттің жеке басының дамуына және ұсталығының жетілуіне әсер ететін оқудың бір түрі.
Практикалық сабақтар ең күрделі сұрақтарға тәртіптің және студенттің жеке басының жұмысының қорытындысын көрсетеді.Осы сабақтарда студент мәселелерді сауатты баянадауды және өзінің ойын және пікірлерін еркін айтуға, кәсіби біліктілікті дамытуға әсер ететін жағдайларды қарастыруды үйренеді. Осының барлығы қазіргі кездегі мамандарға керекті ұсталық пен біліктілікті жетілдіреді.
Практикалық сабақ 1. ҚР- ның білім туралы заңы
2 сағ, 1- жұма
Сабақ мақсаты: ҚР- ның білім туралы заңын меңгеру
Тапсырманы орындаудағы методикалық нұсқаулар. ҚР- ның білім туралы заңын қарастырғанда, оны өзгерістер мен толықтырулармен бірге қарастыру.
Бақылау сұрақтары. Сабақ үстіндегі оқытушымен беріледі.
Қолданылған әдебеттер тізімі
1 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Ресми сайт. - URL: http:www.edu.gov
2 Қазақстан Республикасының Заңы 27 шілде 2007 жылдан бастап
№ 319-III
Практикалық сабақ 2. Техникалық физика бакалавры. Квалификациялық талаптар
2 сағ, 2- жұма
Сабақ мақсаты. Теплоэнергетика бакалаврындағы квалификациялық талаптарды және кәсіптік аудан саласын өту.
Тапсырманы орындаудағы методикалық нұсқаулар.Тақырыпты қарастыру барысында “квалификациялық талаптар” түсінігін меңгеру, содан теплоэнергетика бакалаврына қойылатын талаптарды меңгеру.Осыдан кейін кәсіптік аудан саласына қатысты сұрақтарды қарастыру.
Бақылау сұрақтары. Сабақ үстіндегі оқытушымен беріледі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Ресми сайт. - URL: http:www.edu.gov
2 Қазақстан Республикасының Заңы 27 шілде 2007 жылдан бастап
№ 319-III.
3 БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар.
4 Қазақстан республикасының еңбек жәнемемлекеттік қорғау министрлігі
Ресми сайт. - URL: http:www.enbek.gov
5 Ғылыми-Ағартушылық Фонды Аспандау. Ресми сайт. - URL: http:aspandau
Практикалық сабақ 3. Жоғарғы оқу орнының құрылымы
2 сағ, 3- жұма
Сабақ мақсаты: Жоғарғы оқу орнының құрылымымен танысу
Тапсырманы орындаудағы методикалық нұсқаулар. Материалды өту барысында, жоғарғы оқу орнының құрылымымен, мақсаты мен бөлімшелерімен танысу.
Бақылау сұрақтары. Сабақ үстіндегі оқытушымен беріледі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Ресми сайт. - URL: http:www.edu.gov
2 Қазақстан Республикасының Заңы Білім туралы 27 шілде 2007 жылдан бастап № 319-III.
3 Википедия. Еркін энциклопедия. - URL: http:ru.wikipedia.org
4 Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті.Ресми сайт- URL: http:www.semgu
Практикалық сабақ 4. Жоғарғы оқу орнындағы бакалавриат, магистратура мамандықтарындағы оқу үдерістің ұйымы,
PhD – докторантурасы
2 сағ, 4- жұма
Сабақ мақсаты: Үшдеңгейлі білім жүйесінің ұйымын өту
Тапсырманы орындаудағы методикалық нұсқаулар. Жоғарғы оқу орнындағы бакалавриат, магистратура мамандықтарындағы оқу үдерістің және PhD – докторантурасының ұйымын өту барысында, “Білімдік траектория” түсінігін, сонымен қатар оқу жоспарының түрлері мен білім тексерісінің формасын қарастыру.
Бақылау сұрақтары. Сабақ үстіндегі оқытушымен беріледі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Ресми сайт. - URL: http:www.edu.gov
2 Қазақстан Республикасының Заңы Білім туралы 27 шілде 2007 жылдан бастап № 319-III.
3 БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар.
4 БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Магистратура. Негізгі жағдайлар.
5 БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Докторантура. Негізгі жағдайлар.
6 Еркін сөздігі терминдердің, ұғымның және ұйғарымдардың экономика,финанс және бизнес туралы- URL: http:termin.bposdpubl19-1-0-17651
Практикалық сабақ 5. Мәтіндік құжаттардың рәсімделуі
2 сағ, 5- жұма
Сабақ мақсаты: Мәтіндік құжаттарға қойылатын талаптарды қарастыру
Тапсырманы орындаудағы методикалық нұсқаулар.Беріліп отырған материалды өту барысында, мәтіндік құжаттарға койылатын талапьарды мұқият қарау (кестелер, формулалар, суреттер т.б)
Бақылау сұрақтары. Сабақ үстіндегі оқытушымен беріледі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Ресми сайт. - URL: http:www.edu.gov
2 Қазақстан Республикасының Заңы Білім туралы 27 шілде 2007 жылдан бастап № 319-III.
3 БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар.
4 БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Магистратура. Негізгі жағдайлар.
5 БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Докторантура. Негізгі жағдайлар.
6 Еркін сөздігі терминдердің, ұғымның және ұйғарымдардың экономика,финанс және бизнес туралы- URL: http:termin.bposdpubl19-1-0-17651
Практикалық сабақ 6. Студенттердің негізгі жұмыс түрлері
2 сағ, 6- жұма
Сабақ мақсаты: Студенттердің негізгі жұмыс түрлерінің орындалуын қарастыру және олардың орындалуындағы талаптар
Тапсырманы орындаудағы методикалық нұсқаулар.Беріліп отырған материалды қарастырғанда, реферат, курстық жұмыс, дипломдық жұмыс сияқты жұмыс түрлеріне аса назар аудару.Оларды орындаудағы талаптар мен реттілікті меңгеру
Бақылау сұрақтары. Сабақ үстіндегі оқытушымен беріледі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Ресми сайт. - URL: http:www.edu.gov
2 Закон Республики Казахстан Об образовании от 27 июля 2007 года № 319-III.
3 БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар.
4 БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Магистратура. Негізгі жағдайлар.
5 БМЖҚ ҚР 5.04.019-2011. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Жоғары білім. Докторантура. Негізгі жағдайлар.
6 Еркін сөздігі терминдердің, ұғымның және ұйғарымдардың экономика,финанс және бизнес туралы- URL: http:termin.bposdpubl19-1-0-17651
7 Ғылыми-Ағартушылық Фонды Аспандау. Ресми сайт. - URL: http:aspandau
Практикалық сабақ 7. Студенттерге арналған ғылыми- зерттеулік жұмыс
2 сағ,7- жұма
Сабақ мақсаты: Студенттерге арналған ғылыми- зерттеулік жұмыстардың мақсаты мен талаптарын қарастыру
Тапсырманы орындаудағы методикалық нұсқаулар.Беріліп отырған материалды қарастырғанда, студенттерге арналған ғылыми- зерттеулік жұмыстардың ерекшеліктерін өту. Ұйымның әдістемелері мен формаларын меңгеру
Бақылау сұрақтары. Сабақ үстіндегі оқытушымен беріледі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 ГОСОРК 5.03.011-2006. Қазақстан республикасының білімінің мемлекеттік жалпы міндетті қалыбы. Қазақстан республикасының білімінің жүйесі. Жоғарғы оқу орындағы ғылыми-зерттеу жұмыстары. Негізгі жағдайлар.
2 Ғылыми мақала. - URL: http:www.media-online
3 Монография. - URL: http:slovari.yandex
Практикалық сабақ 8. Энергетиканың дамуының негізгі бағыттары
2 сағ, 8 - жұма
Сабақ мақсаты: Энергетиканың дамуының негізгі бағыттарын меңгеру
Тапсырманы орындаудағы методикалық нұсқаулар. Энергетиканың дамуының негізгі бағыттары қарастыру
Бақылау сұрақтары сабақ үстіндегі оқытушымен беріледі.
Қолданылған әдебеттер тізімі
1. Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
2. Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
3. Электронная энциклопедия МЭИ
Практикалық сабақ 9. Энергетика облысындағы заңберуші және нормативтік құжаттар
2 сағ, 9 – жұма
Цель занятия. Изучить законодательные и нормативные документы в области энергетики.
Методические рекомендации по проведению работы. При изучении данного материала обратить особое внимание на положения и содеожание нормативно-законодательной базы РК в области энергетики.
Контрольные вопросы. Выдаются преподавателем на занятии.
Список рекомендуемых источников
1 Министерство индустрии и новых технологий РК. Официальный сайт. - URL: http:www.mint.govindex.php
Практикалық сабақ 10. Жылулық және атомдық электр станциялары
3 сағ, 10,11 - жұма
Цель занятия. Изучить особенности производства тепловой и электрической энергии.
Методические рекомендации по проведению работы. При изучении данного материала изучить назначение и классификацию тепловых электростанций (ТЭС), обратить внимание на особенности производства тепловой и электрической энергии на атомных станциях (АЭС).
Контрольные вопросы. Выдаются преподавателем на занятии.
Список рекомендуемых источников
1 Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
2 Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
3 Электронная энциклопедия МЭИ.
Практикалық сабақ 11. Жылумен қамтамасыз ету
3 сағ, 11, 12 – жұма
Цель занятия. Изучить основы теплоснабжения.
Методические рекомендации по проведению работы. При изучении данного материала следует обратить внимание на организацию и назначение систем теплоснабжения, правила эксплуатации.
Контрольные вопросы. Выдаются преподавателем на занятии.
Список рекомендуемых источников
1 Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
2 Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
3 Электронная энциклопедия МЭИ
Практикалық сабақ 12. Дәстүрлі емес қайта жаңаратын энергия көздері
3 сағ, 13,14 – жұма
Цель занятия. Изучить основные виды нетрадиционных и возобновляемых источников энергии.
Методические рекомендации по проведению работы. При изучении данного материала следует обратить внимание на перспективы использования неторадиционных и возобновляемых иточников энергии и основные области их применения.
Контрольные вопросы. Выдаются преподавателем на занятии.
Список рекомендуемых источников
1 Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
2 Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
3 Электронная энциклопедия МЭИ.
Практикалық сабақ 13 Әртурлі өнеркәсіптерде қолданылатың тоназытқыш қондырғылар
3 сағ, 14,15- жұма
Цель занятия. Изучить воздействие теплоэнергетики (ТЭ) на окружающую среду.
Методические рекомендации по проведению работы. При изучении данного материала следует обратить внимание на мероприятия по снижению вредного воздействия ТЭ на окружающую среду. Изучить законодательную базу в области охраны окружающей среды.
Контрольные вопросы. Выдаются преподавателем на занятии.
Список рекомендуемых источников
1 Аметистов Е.В. Основы современной энергетики. М.: МЭИ, 2004. – 368 с.
2 Быстрицкий Г.Ф. Основы энергетики. – М.: ИНФРА – М, 2007. – 278 с.
3 Электронная энциклопедия МЭИ.
4 СТУДЕНТТІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ
Кредиттік оқу тәсілі ол – жоғары және сапалы өндірістік жұмысты студенттердің өз еркімен қосымша үй жұмыстары арқылы орындауды қажет етеді.
Студенттердің өздік жұмысының жетекші мұғалімнің көмегімен кредиттік жүйе оқу-бөлімінде кеңестік талқылау жүргізіледі, дәрісханада диалог ретінде, ал консультация түрінде дәрісханадан тыс жүргізіледі.