Бұрғы қондырғыларының қозғалтқыштарының қазымдалған газдарының жылуын кәдеге асыру
Отынды үнемдеу, жоғалымдарды қысқарту және оны қуат пен электр энергиясын қазуға арналған күш беретін агрегаттарда пайдалану тиімділігін арттыру көкейкесті міндет болып табылады, оны шешу өндіріске энергияны сақтаушы және қалдықсыз технологияның әртүрлі формалары мен түрлерін ендірумен мүмкін болады.
Шалғай жатқан аудандарда бұрғылау барысында, сондай-ақ жағалау шельфтерінде және ашық теңіздерде платформаларда бұрғылауда энергия жетектерінің негізгі түрі іштен жану поршень қозғалтқыштары және газтурбинді қондырғылар, яғни энергоқондырғылардың автономды типтері болып табылады.
Мұнай және газ ұңғымаларын бұрғылаудың ерекшеліктері бұрғылау қондырғыларының энергия жетегіне қойылатын айрықша талаптарын анықтайды: сипаттама икемділігі (өзгеріп отыратын жүктемелерге қолайлылығы), сенімділігі мен үнемділігі. Соңғы көрсеткіш маңызды мәнге ие; себебі бұрғылау ұңғымаларының елді мекендерден және транспорт магистралінен қашықта болуы жеткізу орнына жанар-жағармай материалдарын жеткізуді едейір қиындатады, сондай-ақ үстеме шығындардың өсуі нәтижесінде оның бағасы қымбаттайды.
Негізінен, саланы энегриямен қамтамасыз етудің автономды көздері ретінде қолданылатын дизель қозғалтқыштарының сыртқы жылу балансы келесі отынның жану жылуын бөлуден тұрады [1]:
qT= qe+qохл + qr+ qнс+qост
мұнда qT - отынның жану жылуы;
qe – пайдалы жұмысқа балама жылу;
qохл – суыту жүйесіне жіберілген жылу;
qr – пайдаланылған газдармен әкетілетін жылу;
qнс - толық жанбаудан жылуды жоғалту;
qост – жылу балансының қалдық мүшесі, есепке алынбаған жоғалтулар кіретін.
Қазіргі заманғы дизельдердің сипаттамасын талдау жылу балансының (%) баптарының үлгілік мәндері келесі шамаларды құрайтындығын көрсетеді:
Дизельдердің жылу балансының үлгілік баптары
Дизельдер qe qохл qr qнс qост
Үрлеусіз 29-42 20-35 28-40 0-3 2-5
Аралас:
- біркелкі үрлеумен 35-42 10-25 25-47 0-3 2-5
- қатты үрлеумен 10-45 10-20 27-42 0-3 2-5
Келтірілген мәліметтерден газдардан шығатын жылуды және суыту жүйесіне жіберілетін жылуды пайдалану - нақты және үнемді пайдалы міндет. Бұл жылуды жоғалтуларды басқа жылу балансының құрамдас бөліктерімен салыстыру бұл жоғалтулардың пайдалы жұмысқа айналдырылған отын жылуына балама немесе бірнеше есе артық екенін және жылына шартты отынның көптеген тоннасын құрай алатындығын көрсетеді.
Осылайша, жылуды мүмкін минимумына дейін төмендету және осылай отын жылуын пайдаланудың жалпы КПД арттыру мұнай және газ ұңғымаларын бұрғылауда дизельдерді пайдаланудің үнемділігін көтерудің жалпы міндетін құрайды.
Пайдаланылған газдар мен суыту жүйелеріне жіберілген жылуды тиімді пайдаланудың негізіг бағыты ретінде технологиялық және тұрмыстық қажеттіліктер үшін ыстық су мен буды алуды алуға болады. Негізінен, жылу беру қажеттіліктері үшін, тұрмыстық ыстық сумен қамтамасыз ету үшін, механизмдер мен басқа ДВС қыздыру үшін, оларды іске қосуға және жүктемені қабылдауға дайын күйінде ұстап тұру үшін, маусымдық емес сұрыптарды пайдалануда отынмайсымдарын қыздыру үшін және т.б. үшін.
Суретте жылуды кәдеге асырудың мұһүмкіндіктерінің бірі келтірілген.
Жылутасымалдаушы кері клапан 1 арқылы, дизель блогынан шығатын судың температурасына байланысты су-сулы жылуалмастырушы 3 арқылы жылутасымалдаушының шығынан мөлшерлейтін термостатқа 2 түседі және ары қарай экономайзерге 4 түседі. Ауыз су багынан 5 су жүйеден шығындалғаен судың орнын толтырады.
Жылуды кәдеге асыру сұлбасы 1- кері клапан; 2- термостат; 3- су-сулы жылуалмастырушы; 4- экономайзер; 5- қоректендіруші бак, 6- пайдаланылған коллектор; 7- дизель.
Экономайзер 4 келіс түрде құрастырылған, қыс жағдайында, дизельді қосу алдында қыздырудың басқа көздері болмаған жағдайда қосу алдындағы қыздыруды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оның қыздыру-қазандығы ретінде жұмысы үшін онда газ немесе сұйықтық жанарғысы орнатылған алынбалы қақпағымен оттық болады.
Қысқы жағдайларда тәжірибелік қондырғылардың далалық сынақтарының нәтижелері оның тиімділігін және жұмыс қабеліттелігін растады. Отын жылуына дизельдермен пайдаланудың жалпы тиімділігі 18-20% көтерілді.
Роторлы лақтырғыштардың құрылмалық қатарларының дамуы
Қатар атауы Топ атауы Принципиалды сұлба Құрылмалық сұлба
Роторлы-қалақшалы жылжымайтын бүркенішпен Жоғарғы лақтырындымен Жылжымайтын бүркенішпен лақтырғыш
Төменгі лақтырындымен
Роторлы-қалақшалы айналмалы бүркенішпен Жылжымалы бүркенішпен немесе озбалы ротормен Жылжымалы бүркенішпен лақтырғыш
Сфералық айналмалы бүркенішпен
Роторлы-қалақшалы басқарылатын қалақшамен немесе жүрдек ротормен Лақтырушы немесе икемді қалақшамен Лақтырушы қалақшамен лақтырғаш
Екіроторлы
Жылжымалы бүркенішпен немесе тастау терезелерімен
Роторлы-қалақшалы газды майлаумен немесе үрлеумен Газ майымен Бүркенішті газды майлаумен лақтырғыш
Жолай немесе өтпелі үрлеумен
Роторлы-қалақшасыз Қатты диск-көшіргішпен Мебиус сақинасы түріндегі лақтырғыш
Иілімді немесе серіппелі сақиналы
Материалдарды жасаушы және араластырушы роторлы лақтырушылар ШӨМІШ жұмыс органымен Шөмішті роторлы лақтырғыш
Фреза жұмыс органымен
Берілген орган субъектінің қызметін жүргізу, өзгеру туралы немесе реттеуді тоқтату туралы шешім қабылдайды. Мемлекеттік реттеу мен бақылау жүзеге асырылатын субъектілер тиісті тізілімге енгізіледі. Заңнамамен табиғи монополия субъектілерінің қызметін реттеудің екі негізгі әдісі қарастырылған: 1) бағаны (тарифті) немесе олардың шекті деңгейін анықтау арқылы жүзеге асырылатын баға әдісі; 2) шығындарды құрудың ерекше тәртібімен.
Монополияға қарсы органдар және олардың қызметі. Тауар нарықтарын және бәсекелестікті дамыту, монополиялық қызметтің алдын алу, шектеу мен қию, тұтынушылардың бәсекелестігі мен құқын қорғау, монополияға қарсы заңнаманы сақтауды бақылау, бағаларды реттеу, сондай-ақ осы саладағы басқа мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру бойынша мемлекеттік саясатты жүргізуді бәсекелестікті қорғау мен монополиялық қызметті шектеу бойынша уәкілетті орган – ҚР монополдияға қарсы органы жүзеге асырады. Монополияға қарсы органның біртұтас жүйесін саясат саласындағы орталық атқарушы орган және оған бағындырылған аймақтық бөлімшелер түзеді. Монополияға қарсы органның міндеттері: кәсіпкерлікді қолдау, тауарлар нарығында бәсекелестікті дамыту; монополиялық қызметтердің алдын алу, шектеу және қию, тауар нарығында басым жағдайын қиянаттылықпен пайдалану, қараниетті бәсекелестікті тоқтату бойынша шара қолдану; табиғи монополия субъектілерінің қызметін реттеу, тұтынушылардың мүддесін қорғау бойынша мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру. Монополияға қарсы орган жанынан, ғалымдар мен мамандар, мемлекеттік органдар өкілдерінен және нарық субъектілерінен тұратын сараптамалық кеңестер құрылады және әрекет етеді.
1.7. Негізгі әдебиет: 4 56-58 б.; 21 барлық беттер; 22 барлық беттер; 23 барлық беттер; 24 барлық беттер; 36 579-607 б.; 37 168-179 б.
1.7. Қосымша әдебиет: 1 208-213 б.; 3 123-128 б.
Бақылау сұрақтары:
1. тауар нарығында монополиялық қызметтіі бәсекелестігі мен шектеуді құқықтық реттеу неден тұрады?
2. Бәсекелестіктің ішкі мәні мен түрлері.
3. Басым жағдай ұғымын түсіндіріңіз. Басым жағдай белгілері қандай?
4. Монополиялық қызмет ұғымы мен белгілері.
5. Монополиялық қызметтің топтастырылуы қандай?
6. Қиянатшыл бәсекелестік ұғымын беріңіз. Қиянатшыл бәсекелестік белгілері мен түрлері қандай?
7. Табиғи монополия субъектілерінің қызметін құқықтық реттеу.
8. Табиғи монополия субъектілеріне кімдер жатады?
9. Монополияға қарсы органдар және оларджың қызметі. Монополияға қарсы органның негізгі міндеттері. Монополияға қарсы орган жанындағы сараптамалық кеңестер.
4 тақырып. Экономикалық қызмет субъектілерінің мүліктік құқы мен мүдделерін қорғау, олардың жауапкершілігі.
8 дәріс. Экономикалық қызмет субъектілерінің құқы мен құқықтық мүдделерін қорғау мен сақтау.
Дәріс конспектісі:
Нарықтық экономика жағдйында, кәсіпкерлікке жәрдем берумен қатар, мемлекеттің маңызды міндеті кәсіпкерлікті оның кез келген формасында құқықтық қорғау болып табылады, заңсыз әрекеттерінен басқа. Бір жағынан, мемлекет кәсіпкерлік қызметтің еркіндігі мен бастамашылығын қамтамасыз етеді, ал екінші жағынан, ол кәсіпкерлердің кепілгері мен қорғаушысы ретінде болады. Мемлекеттің кәсіпкерлікке қатысты бұл функциялары мемлекеттің өзі үшін қажет, себебі кәсіпкерлік қызметтен тү