Глоссарий
1. Абсолютизм- жогары окімет билігі шексіз жеке-дара бір адамнын қолында турган мемлекеттік басқарудын турі.
2. Атеизм(грек. Atheos-қудайсыз)-социализм кезінде оқу пәні және гылыми ілім турінде кен оріс алды, басты мақсаты-дінді бекерге шыгару, қудайды мойындамау.
3. Апатридтер- ешбір мемлекеттін азаматы болып саналмайтын адамдар. Олар қай елде турса, сол елдін занына багынады, бірақ саяси қуқықтары болмайды.
4. Азаматтық қогам- адамгершілік, діни, улттық, әлеуметтік-экономикалық, отбасы қатынастарынын және институттарынын жиынтыгы.
5. Әмбебап партиялар- муше санын емес, сайлаушылар санын кобейтуге тырысқан партиялар.
6. Билеуші партиялар- қолдарына мемлекеттік билік тиген, қогам дамуынын басты багыттары мен сипатын айқындауга мумкіндік алган партиялар.
7. Билік- 1) адамдардын іс-әрекетіне, қызметіне, тагдырына белгілі бір адамдардын (бедел, жігер, қуқық, зорлықтын) комегімен әсер ету мумкіншілігі; 2) адамдарга саяси билік жургізу; 3) мемлекеттік органдардын жуйесі;
8. Бипатридтер- бір мезгілде екі немесе одан да коп мемлекеттердін азаматы болып есептелуі.
9. Бихевиоризм- жеке адамдар мен топтардын іс-әрекетін талдауга негізделген әдістемелік багыт.
10. Буқаралық партиялар- унемі жақтап дауыс беретін сайлаушылары, мушелері, белсенділері коп партиялар.
11. Булік- бір топ адамдардын мемлекеттік тонкеріс жасау мақсатымен жасаган іс-әрекеті.
12. Бюрократизм- істін мәніне немқурайды, формальды қарау, істі копке созу.
13. Биліктін жариялылыгы- билікті занмен негіздеу, мемлекеттік органдардын қызметтерінін еліміздегі зандарга сай болуы.
14. Бейсаясаттық- азаматтардын, халықтын бір болігінін саясатқа, саяси омірге самарқау, парықсыз, теріс козқарасы, қатынасы.
15. Вето- тыйым салу.
16. Вотум- окіметке я онын кейбір мушелеріне (министрлеріне) сенім білдіру (вотум доверия) немесе сенім білдірмей (вотум недоверия) мақсатында сайлау арқылы қабылданган шешім.
17. Геосаясат-сыртқы саясатты географиялық факторларга байланысты жургізетін саясат.
18. Геноцид- адамдарды шыгу тегіне, бір улттын, діннін окілі болуына байланысты әдейі қыру немесе қудалау.
19. Геронтократия- ақсақалдардын билік жургізу принципі. Басқарудын бул турі алгашқы қауымдық қогамга тән. Сонымен қатар окімет билігі жасы келген адамдардын қолында турган мемлекеттерге де байланысты айтылады.
20. Декларация- укіметтін, саяси партиянын, халықаралық уйымнын атынан қандай болмасын негізгі қагидалары, мақсат-мудделерді жариялайтын мәлімдеме.
21. Делогирование- бір субъектінін екінші субъектіге билікті беруі, сенім білдіруі.
22. Демагогия- оз мақсатына жету ушін адамдарга жалган уәделер беру, деректерді бурмалау және т.т арқылы әсер ететін саяси әрекеттін турі.
23. Деморкация- екі елдін жерін анық боліп туратын шекара.
24. Депортация- жеке адамдарды, халықтарды еріксіз, кушпен жер аудары.
25. Деспотия- шексіз және дара билеудін бір турі.
26. Децентрализация- орталық басқару жуйесінін жергілікті жерге оз билігінін болігін беруі.
27. Диктатор- занмен санаспай, куштеу мен қудалауга суйенетін шексіз билеп тостеуші.
28. Диктатура- қарулы кушке суйенетін, занмен шектелмеген шексіз мемлекеттік билік.
29. Директива- жогары органдардын томенгі басшыларга берген уйгарымы, жарлыгы.
30. Дискриминация- нәсіліне, ултына, дініне немесе саяси козқарастарына және т.б байланысты адамдарды қуқыгынан айыру я шектеу. Мысалы, сайлау қуқыгынан айыру, азаматтылықты бермеу, жумысқа қабылдамау т.б.
31. Доктрина- саяси, экономикалық, әскери мақсаттарды жинақталган турде білдіретін саяси теория, ілім.
32. Егемендік- мемлекеттін, халықтын, улттын, адамнын саяси тәуелсіздігі.
33. Жекешелендіру- мемлекеттік меншікті (кәсіпорын, тургын уй, колік қуралдары және т.с.с) жеке меншікке беру немесе сату.
34. Идеал- саяси салада саясатты жасап, оны жузеге асырушылардын алдына қойган жогаргы саяси арман-мураты.
35. Иерархия- томенгі органдардын, шенділердін жогаргы органдарга, шенділерге багыну тәртібі.
36. Импичмент-жогаргы лауазымды адамдарды конституцияны бузганы ушін немесе басқа қылмысы ушін жауапкершілікке тартуга және ісін сотта қарауга мумкіндік беретін ерекше тәртіптін турі.
37. Инаугурация- 1) мемлекет басшысынын оз қызметіне салтанантты турде кірісуі; 2) тарихи оқыгалар қурметіне жасалган ескерткіш, уйымдастырылган корме және т.б салтанатты турде ашу.
38. Инновация- жаналық енгізу, жанарту.
39. Институализация- саяси қозгалыс немесе қубылыстын тәртіпке келтірілген уйымдасқан мекемеге айналуы.
40. Интеграция- мемлекетаралық саяси, экономикалық, әскери және т.б одақтардын қурылуы.
41. Клика- оздерінін жеке бастарынын мақсатына жетуді, барынша баюды коздеген билік басындагы сыбайлас адамдар тобы.
42. Конституция- мемлекеттік және қогамдық қурылыстын негізгі қагидаларын, принциптерін білдіретін негізгі зан.
43. Конфедерация- оздерінін кейбір амал-әрекеттерін уйлестіріп, белгілі бір мақсаттарды (әскери, сыртқы саясаттагы және т.с.с) жузеге асыру ушін бірлескен егеменді елдер одагы.
44. Легитимдік- халықтын устемдік етіп отырган саяси билікті мойындауы, онын зандылыгы мен шешімдерін растауы.
45. Либерализм- 1) жеке адамнын толық еркіндік принциптеріне негізделетін, мемлекеттік экономикага араласуын шектеуге тырысатын козқарас, саяси багыт; 2) бірқатар елдерде орта таптын муддесін қоргайтын либералдық партиялар. Олар нарықтық экономиканы, еркін бәсекелестікті, халықтын әлеуметтік қамтамасыз етілуін, халықаралық қауіпсіздікті және т.б жақтайды.
46. Мониторинг- 1) жагдайды бақылау, болдырмау және болжау; 2) осындай басқару турі бар мемлекет.
47. Можаритарлық жуйе- сайлау нәтижесінде уміткердін округ бойынша копшілік дауыс алуы. Мемлекеттік билік- барлық адамдарга міндетті зандарды шыгаруга жеке-дара қуқыгы бар, зандар мен уйымдарды сақтау ушін ерекше куштеу аппаратына суйенетін саяси биліктін турі.
48. Метрополия- қол астында колониялары бар мемлдекет.
49. Милитаризм- жаппай қарулану, согысқа әзірлену, ішкі және сыртқы мәселелерді қарулы кушпен шешуге тырысқан саясат.
50. Монархия- мемлекеттін жогагргы окімет билігі жеке-дара бір билеушінін қолында болып, ол әкеден балага мура ретінде қалатын турі. Оны хан, патша, император, король, султан, шах және т.б деп атауы мумкін.
51. Мороторий- ішкі және сыртқы міндеттемелерді орындауды уақытша тоқтату, узіліс жариялау.
52. Маргиналдар- белгілі бір себептерге байланысты қогамнын негізгі әлеуметтік тобына, табына кірмей қалган аралық жагдайдагы адамдар.
53. Модернизация- қазіргі, жана жагдайга байланысты жанару, озгеру, икемделу.
54. Нигилизм- жалпы қабылданган зандық ережелер, қогамдық саяси омірдін тәртіптерін және т.с.с жоққа шыгару.
55. Объективтілік- дуние танымдық козқарас, бул нақты шындықты бақылауга байланысты болады.
56. Олигархия- саяси және экономикалық билік азгантай топтын қолында турган биліктін турі немесе сол устем топтын озі.
57. Охлократия- қогамдық омір жагдайына қанагаттанбай мемлекеттік мекемелерді басып алып, ойран салган, демократияны теріс тусінген тобыр билігі.
58. Паблик Рилейшиз- уйымдар арасындагы достық қарым-қатынас, олардын озара тусінігін қамтамасыз ететін уйымнын қызметі. Ол ақпараттар усыну, келіссоздер жургізу және басқа окілетті әрекеттер жургізу арқылы іске асырылады.
59. Пауперизм- біраз халықтын қайыршылануы, жаппай жарлы-жақыбайлық.
60. Паритет- мемлекеттер арасындагы саяси және әскери қарулы куштердін тепе-тендігі.
61. Пацифизм- согыстын кез-келген туріне ( мақсатына, сипатына қарамастан) қарсы турып, бейбітшілікті жақтайтын агым, қозгалыс. Ол 19 гасырдын екінші жартысында пайда болды.
62. Приватизация- мемлекеттік байлықты жеке меншікке беру.
63. Петиция- жазбаша жогаргы укіметке жолданатын (немесе жолданган) ужымдык турде жазылган отініш.
64. Плебисцит- ерекше манызды мәселе туралы барлық халықтын пікірін сурау, анықтау.