Аудиттің негізгі құрамдары.
Аудиттің мазмұнына қарастыру қарастыру барысында оның нақты құрамы айту қажет . Олар мыналар :
1. шаруашылықтағы субъеккт;
2. мәлімет;
3. аудитордың мамандығы ;
4. фактілерді жинау және бақылау;
5. аудит стандарты;
6. аудитор қпараты,есебі;
Осы көрсетілген аудит элементтерін жеке-жеке қарастыру қажет .
1. Шаруашылықтығы субъект .Аудит жұмысын орындау үшін міндетті түрде сол субектінің шаруашылық бағытын ,көлемін анықтау қажет .Оны сол субъектінің шаруашылық параметірлері құрайды .Оған аудит барысында нақты болжам жасау үшін аудит қамтитын объектілердің көлемі , мақсатты қарастырылыуы қажет. Мысалы, заң субектілері немесе
эканомикалық объектіге қосылмайтын мәлімет жүйесі .
2. Мәлімет. Аудит жұмысы барысында тапсырушылар берген мәлімет қарастырады . Аудитор олардың дұрыстығын дәлелдеп , өзінің жаңа мәліметтерін құрайды . Сол жұмыс барысында олардан кемшілік табуы немесе дұрыс еместігін анықтауы мүмкін. Ол негізінде екі түрлі себептен болуы мүмкін;
1) ақпаратта кейбір мәліметтердің жетіспеушілігінен ;
2) ақпарат дұрыс жасалғанбағандықтан .
3. Аудитордың мамандығы . Аудит жүргшізуші жоғары дәрежедегі , өз мамандығын жақсы меңгерген, сарапшы ,білгір адам болуы қажет . Аудит барысында ол өзіне қажет фактілерді жинап талдау жасайды , бір тұжырымға келтіріп,
қортынды жасауына пайдалана алатын болуы қажет .
4. Фактілерді жинау және бақлау .Аудитордың негізгі мақсаты ол- фактіні жинау. Себебі сол фактілер арқылы ол өзінің аудиторлық ақпаратын жасайды .
5. Аудит стандарты . Жиналған фактілер , мәліметтер өз кезегінде бір жүйеге келтірілуі қажет. Оған негіз аудит стандарты. Стандарт дегеніміз мәліметті бір жүйеге келтіру әдісі немесе нормативтік ереже-нұсқау талабына сәйкес бір қалыпқа келтіру .
6. Аудитор ақпараты. Аудитор өз жұмысының қорытындысын тексеру барысында анықталған кемшіліктердің
мазмұнын ,өзінің аудиторлық қортындысын ақпаратында көрсетеді.
Қорыта келгенде, жоғарыда келтірілген аудиттің міндетті құрамын қарастырмай , нақты аудит жүргізу мүмкін емес . Аудиттің міндеті мен мақсаты толық орындау үшін оның принціптерін білу қажет.
Аудиттің негізгі принціптері
Аудит жұмысы нақты принциптерді сақтау арқылы жүргізледі.
1. Ғылыми негізделігі . Аудиттің ғылыми негізгі оның метадалогиасының диалектиалық әдісімен дамиды . Эканомика тэориасындағы объективтік шындықты негізге алу болып табылады . Аудит жұмысының барлық мәліметі , тұжырымы ғылыми жолмен анықталған, дәлденген болуы қажет . Аудит
қызметінің ғылыми даму барысы оның көптеген нақты факторларын талдау арқылы ол өзінің теориасын құрайды.
Аудит жұмысы барысында ғылыми зерттеу әдісі қолданылады.
Мысалы, аудитте эканомикалық талдау қолданылады, ол яғни фактілерді зерттеп қортынды жасау. Сондықтан да аудит фирмалардың басшылығы зерттеу жұмысын, тәжирибесін игерген ғалымдар.
2.Объективтілік. Бұл қағида ойлану, тек қана фактіге сүйену арқылы ғана тұжырым жасау. Аудитор шыншыл, бұрмалаушылыққа бармайтын, тазалық ұстайтын маман болу керек. Ол өзінің аудиторлық қортындысына кәсіпорыннның табыстылық ақпаратын шыншылдықпен тексеріп , объективті көрсеткіштерін анықтауға міндетті. Оның қортындысы ешқандай күндіктенбеушілікке немесе сенбеушілік жол бермейтін дәлелді болу қажет.
3. Дербестілік . Қоғам тану жолында аудитордың статусы өз бетінше дербес деп танылған . Оған себеп ол бірінші ден , тапсырушыға тәуелді емес , өйткені ол төлем алуына алдын тапсырушыға тәуелді емес , өйткені ол онда төлем алуына алдын ала келісіп қояды, екіншіден, оның жұмысын мемлекеттік аудит заңы мойындайды, үшіншіден , тапсырушы мен аудитордың түпкі мақсаты бір . Олардың өзара келісім -шарт бойынша анықтайтыны тек қана шындық.
Аудитордың дербестігін қорғау үшін арнайы шаралар қолданылады: аудиторларды ротациялау , аудитор соты , мемлекеттік аудитор тағайындпу , мемлекеттік аудитор департаментін, аудитор комитетін құру.
Аудитор рациясы ло болжам арқылы бір аудитор қайта-қайта бір кәсіпорыңға бара берсек оның дербестігі жойылады деген сөз. Өйткені оны тапсырушы акциалық үлескер бол деп үгіттеп, аудит принциптерін сақтамау жолына салуы мүмкін. Аудитор соты аудиторлардың дербестігін қадағалап отырады . Мемлекет
Тұрғысынан аудитор дайындау ол кәзіргі аудитордың қоғамдық құрлымын жою болып табылады. Кәзіргі кезде аудит комитетін құру АҚШ-та көп тараған. Ондағы мақсат өндіріс компаниаларынң мүдесін көрсету.
Қорыта келгенде,аудит стратегиаын кеңейту тұрғысына арнайы инстеттар ашу қажет, аудитті жүргізу жұмысын жетілдіру қажет. Біздің ойымызша сондай жұмыстарды іске асыру үшін Мемлекеттік Қаржы Министірлігі , аудит платасы , бухгалтерлер ассоциациясы көмектесуі қажет .
4. Кәсіби біліктілік .Аудит жұмысын өте жоғары деңгейдегі мамандар жүргізуі қажет , ол теориалық және практикалық жағынан өте білімді маман болуы және арнайы аудит әдістерін жақсы біліуі қажет . Ол тексеру жұмысына машықтанған болуы керек . Аудитор өз жұмысына қажетті ереже нұсқауларын өте жақсы біліп іс жүзінде қолдана білуі қажет . Аудитор өз жұмысына анализ жасауда , сараптау жүргізуде , компютермен жұмыс істеуде . әбден машықтанған болуы қажет Ол барлық тексерушіге сене бермеуі керек , тек өзі тексеріп көзі жетпеиінше ешқандай қорытынды жасамауы керек .
5. Сенімділік , сөзге берік болуы ( конфиденцальность)
Аудитор өз жұмысының комиссялық құпиалығын сақтауға міндетті . Үшінші жаққа өз мәліметін ерекше жағдайда ғана хабарландыруға, тапсырушымен жазбаша келісім жасау арқылы беруге қүқылы .
6. Тез-жеделдік принципі . Аудитордың жеделдігі ол өз жұмысының тез, тианақты орындаудан тапсырушыға аудит материалын уақытымен тапсыру . Аудиттің тез, жедел жүргізілуіне екі түрлі себеп бар. Бірінші , аудит жүргізу уақыты нақты белгіленбегендіктен , екіншіден , аудит үшін төлем сол жұмыс уақытымен есептелінеді .
Аудит және тексеру
Соңғы жылдары баспабан шыққан арнайы әдебиеттерде “аудит” түсінігі шаруашылық қызметін бақылаудың жаңа бағыты ретінде кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы шаруашылық және комерциялық қызметін қаржылық бақылаудың жаңа ұйымдастырушы түрі ретінде анықталады . Біздің көзқарасымыз бойынша бұл түсінік “ қаржылық бақылау” түсінігінен біршама кең. Өйткені, ол көрсеткіштердің дұрыстығы тексертуді ғана емес,сондай-ақ шығындарды рационализациялау мен паиданы заңдық негізде оптимизациялау мақсатымен шаруашылық қызыметін жақсарту жөніндегі ұсыныстарды даиындауды қамтиды.Сонымен қатар аудитті тексерумен,аудиторларды тексерушілермен теңестіруге болмаиды.”Ревизия”термині латынның “revision”сөзінен аударғанда “қызметті зерттеу”дегенді,ал”ревизор”термині”ревизияны жүргізуші адам”деген мағынаны білдіреді.Тексеру мен аудит мазмұны жағынан жақын болса да бір түсінік емес.Аудит тексеру мен бақылаудың түрлі әдістері мен тәсілдерін қолдана отырып,сонымен бірге өзіне тән ерекшеліктері бар.Олар жүйеленген түрде 2-ші кестеде көрсетілген.