1. Некелікпен қанағаттануға арналған сұрақнамалық тест
2. Отбасы аралық қатынастарды зерттеуге арналған әдістеме.PARI әдістемесі
1. Некелікпен қанағаттануға арналған сұрақнамалық тест
Некелікпен қанағаттануға арналған сұрақтамалық тестінің негізін құрушылар-В.В. Столин, ТЛ. Романова, Г.П Бутенко. Бұл тест некелікпен қанағаттану-қанағаттанбау деңгейінің эксперс-диагностикасына, сонымен қатар кез-келген әлеуметтік топтың некелікпен қанағаттануындағы согласования-рассогласования деңгейін анықтауға арналған. Сұрақтама 24 тұжырымнан тұрады және бір өлшемде шкаламен берілген. Әрбір тұжырымға жауаптың 3 нұсқасы сәйкес келеді:
а) дұрыс.
б) айту қиын.
в )дұрыс айту.
Мұндағы берілетін инструкция: «Әрбір тұжырымды дұрыстап оқып, үш нұсқаумен берілген жауаптардың біреуін ғана таңдаңыз. «Айту қиын», «Жауап беруге қиналамын» және тағы басқа сияқты жауаптардан қашуға тырысыңыз».
Мұнда әрбір жауаптың кілті берілген: 1в, 2в, 3а, 4в, 5в, 6в, 7а, 8а, 9в, 10в, 11в, 12а, 13в, 14в, 15а, 16в, 17а, 18в, 19в, 20в, 21в, 22а, 23а, 24в.
Есептеу қатары: егер зерттелушінің таңдалған жауап нұсқасы (а,б немесе в) кілтке сәйкес болса, онда 2 ұпай беріледі; егер промежуточный (б) – онда 1 ұпай, ал келтірілген жауаптармен сәйкес келмеген жауапқа – 0 ұпай беріледі. Ары қарай барлық жауаптардың қосындысы есептеледі. Тесті ұпайдың диапазондық мүмкіндігі – 0-ден 48 ұпайға дейін. Егер ұпай жоғары болса, онда некемен қанағаттанғандығын көрсетеді.
Нормалар: ажырасу мен сәтті некенің орташа арасындағы айырмашылықтар мағынасы 0,01 деңгей бойынша Стьюдент критерийімен (t=10.835) есептеледі. 0,95 коэфициентімен берілген сенімді интервалдар орташа ұпайлар қосындысы үшін мынаған тең: ажырасушылар үшін (20,76;23,36) «сәтті неке» үшін (30,92;33,34)
Ал Фишер критерийі бойынша 0,05 маңыздылық деңгейімен 2 выборканың дисперсияларын тең деп есептеуге болады. /Некелікпен қанағаттануға арналған сұрақтама тестін практикада қолдану үшін орташаның және дисперсиялардың, оның ішінде сенімді интервалдардың тұтас сандық мағыналарын алу ыңғайлы болып келеді. Мысалы, X(H)=32, ал X(P)=22 деп есептелік. Сонда олардың орташа квадраттары 8-ге тең болады. Алынған распределенияның қалыптылығын есепке ала отырып, экспресс-диагностикасын жүргізу үшін зерттелушіге оның баллдар қосындысы бойынша ыңғайлы кесте құруға болады. Тесттің барлық ұпайлар қосындысының осі 7 категорияға бөлінеді:
0-16 ұпай – абсолютно сәтсіз
17-22 ұпай – сәтсіз
23-26 ұпай – скорее сәтсіз
27-28 ұпай – ауыспалы (переходные)
29-32 ұпай – скорее сәтті
33-38 ұпай – сәтті
39-48 ұпай – абсолютно сәтті.
2. Отбасы аралық қатынастарды зерттеуге арналған әдістеме.PARI әдістемесі
Практикалық психологтың маңызды жұмыстарының бірі – отбасымен жұмыс жасау болып табылады. (жұбайлармен, ата-аналармен, отбасымен және балалармен). Бұл жұмыстың негізгі кілті – толық және объективті ақпарат алу. Отандық психологияда жұбайылық қатынастарға арналған әдістемелер жинағына байланысты ақпараттар көп ұсынылған, ал ата – ана мен бала қатынастарына байланысты әдістемелер өте аз. Бұл мәселені орындау мақсатында 2 әдістемелермен танысуды ұсынамыз: бірінші – баланың отбасы жағдайына көзқарасы және екінші – ананың отбасы өміріне көзқарасы, яғни PARI әдістемесі. PARI әдістемесі (parental attitude research instrument) ата-аналардың әр түрлі отбасылық өмірге деген қатынасын зерттеуге арналған. (отбасылық рөлдерге). Бұл әдістеменің авторлары – американдық психологтар Е.С. Шефер және Р.К. Белл. Бұл әдістеме Польшада (Рембовски) және Чехославакияда (Котаскова) кеңінен қолданылған. Біздің елімізде де қолданылып келеді. Әдістемеде ата – ананың балаға және отбасы өміріне қатынасына жан – жақты қатысты 23 қасиет аспектілері бөлініп көрсетілген. Олардың ішінде 8 қасиет отбасы рөліне қатынасын сипаттайды және 15 қасиеті ата – ана мен бала қатынасына арналған. Бұл 15 қасиет келесі 3 топқа бөлінеді: 1 – оптималды эмоционалды контакт, 2 – балаға деген артық эмоционалды дистанция, 3 – балаға деген артық концентрация.
Отбасылық өмірге деген қатынасы: 8 қасиеттің көмегімен сипатталады. Олардың нөмерлері сұрақтама қағазында 3,5,7,11,13,17,19,23:
- әйел қызығушылықтарының отбасы аймағында шектеулігі, отбасындағы қамқорлықтың шексіздігі (3)
- ана ролінде өзін тәуекел етуін түйсіну (5)
- отбасылық қақтығыстар (7)
- ата – аналардың тым беделдігі (11)
- үй іші немесе бикесі рөліндегі қанағаттанбаушылық (13)
- күйеуінің «қатыспаушылығы», оның отбасы мәселелеріне араласпауы (17)
- ана үстемдігінің басым болуы (19)
- ананың өз беттілігінің болмауы және тәуелділігі (23)
Ата-аналардың балаға деген қатынасы:
1. Оптималды эмоцианалды контакт. (4 қасиеттен тұрады, олардың сұрақнама қағазындағы номерлері 1,14,15,21).
- сөздік шығулардың,вербализацилардың алынуы.(1)
- партнерлық қатынастар(14)
- баланың белсенділігінің дамуы(15)
- ата-ана мен бала арасындағы тең қатынас(21).
2. Балаға деген артық эмоцианалды дестанция. (3 қасиетпен тұрады, олардың сұрақнамалық қағаздағы номерлері 8,9,16):
-тітіркенушілік, ашушаңдық (8).
- суықтық, артық қаталдық (9).
- баламен контактіден шығу (16).
3. Балаға деген артық концентрация. (8 қасиетпен сипатталады, олардың сұрақнама қағазында берілген номерлері 2,4,6,10,12,18,20,22):
- шектен тыс қамқорлық, тәуелділік қатынасын орнату (2)
- қарсы шығуды басу, еріктікті төмендету (4).
- қауіпсіздікті тудыру, ренжітіп алудан қорқу (6)
- отбасы ішілік әсер етудің жақтығы (10)
- агросивтіліктің төмендеуі (12).
- сексуалдылықтың төмендеуі (18).
- бала әлеміне шектен тыс араласу (20)
- баланың дамуын жылдамдатуға ұмтылу (22).
Әрбір қасиет 5 талқылаудың көмегімен өлшенеді. Оның қабілеттері мен мағыналы мазмұнын салмақты көзқараста өлшейді. Барлық әдістеме 115 талғылаулардан тұрады. Талқылаулар белгілі бір тәртіппен орналасқан. Ал жауап беруші бұған белсенді немесе жиі келісу, келіспеу қатынасын көрсету керек. жауаптарды есептеу сызбасындағы ұпайлар әдістемесінің «кілтінде» көрсетілген. Сондық мазмұнның қосындысы 20 қасиеттің көрінуін анықтайды, минималды-5, жоғары бағалар-18,19,20, соған сәйкес 8,7,6,5- төмен көрсеткіш. Сұрақтар мен жауап парақтары ұсынылады. Бірінші кезекте жоғары және төмен бағаларды анализдей алу маңызды болып келеді.
Инструкция: Ата-аналар балаларын тәрбиелеу жайлы не ойлайтынын анықтауға көмектесетін сіздің алдыңызға сұрақтар беріледі. Бұл жерде дұрыс және дұрыс емес сияқты жауаптар жоқ. Өйткені әрбір адам өзінің жеке көзқарастарына қатысты жауап беруге құқылы. Нақтылы және дұрыс жауап беруге тырысыңыз. Кейбір сұрақтар бірдей болып көрінуі мүмкін. Бірақ, ол олай емес. Сұрақтар бір-біріне ұқсас, бірақ бірдей емес. Оның бұлай құрылу себебі, балаларды тәрбиелеуде тым болмағанда көзқарастарда аздаған айырмашылықтарды табу үшін жасалған. Сұрақнаманы толтыруға шамамен 20 минут керек етіледі. жауапты ұзақ ойланбай, тез жауап беруге тырысыңыз, бірақ дұрыс жауап беру талап етіледі. әрбір көзқарастардың жанында А,а,б,Б әріптері берілген, оларды өзіңіздің көзқарасыңызға сәйкес келетін сөйлемді таңдау қажет:
А – егер берілген көзқараспен толығымен келісіңіз
а – егер берілген көзқарасын келіспеуден қарағанда келіссеңіз
б – егер берілген көзқараспен келісуден қарағанда келіспейді
Б – егер берілген көзқараспен толығымен келіспесеңіз
Жауап болғаннан кейін өзіңіздің жасыңызды, жынысыңызды, біліміңізді, мамандығыңызды, балалардың саны мен жас мөлшерін жазып кетіңіз. Өндірістік ұжымда жұмыс істейтін психолог үшін ата – ананың отбасылық рөлге қатынасын шығаруға бағытталған шкалалар блогы көбірек қызығушылық әкеледі. әдістеме отбасы ішілік қатынастардың спецификасы, отбасылық өмірді ұйымдастыру ерекшеліктерін бағалауға мүмкіндік береді. Отбасында қатынастардың жеке аспектілерін бөліп көрсетуге болады:
- күнделікті шаруашылық, отбасылық күнделікті шаруасының ұйымдасуы (әдістемеде бұл шкалалар 3,13,19,23);
- моральды, эмоционалды қалаушылықпен, бос уақытты ұйымдастырумен, тұлға дамуындағы қоршаған ортаны тудырумен байланысты ерлі – зайыптылар арасындағы қатынастар. (әдістемеде бұл шкала 17).
- балалар тәрбиесін қамтамасыз ететін қатынастар, яғни «педагогикалық» қатынас (әдістемеде бұл шкалалар 5,11).
Сандық мәліметтерді қарай отырып, отбасының «алдын ала суретін» құрастыруға болады. 7-ші шкала өте маңызды. (отбасылық қатынастар).
Бұл шкаладағы жоғарғы көрсеткіштер қақтығыстарды көрсетуі мүмкін, сонымен қатар отбасылық қақтығыстың өндірісвтік қатынастарға ауысуы да көрсетіледі. Психологиялық көмек өндірістік ұжымдардағы отбасылық қақтығыстарды шешу мен қатынастарды жақсартуға бағытталған. 3-ші шкала бойынша жоғарғы бағалаулар отбасылық проблемалардың өндірісте болуын көрсетеді, ал «іске» деген қызығушылықтар 13-ші шкалада көрсетілген. Бұл қасиет+ бойынша жоғары көрсеткіш көрсеткен адамдар үшін отбасына тәуе