Адамзаттың өмiр сүру тарихында эканомиканы ұйымдастырудың
ең негiзгi өндiрiстерi белгiлi әмiршiлдiк және нарықтық . Шаруашы -
лықты басқарудың бұл әдiстерi бiр өндiрiс тәсiлдерi шеңберiнде
бiрге өмiр сүре алмайды . Егер шаруашылықты басқару таза нарық
құралына негiзделсе онда ол орталықтан жоспарлануды қажет
етпейдi және керiсiнше орталықтан жоспарлану нарықты қабылдамай-
ды . Соңғы кездерi эканомиканы ұйымдастырудың үшiншi әдiсi
деп әкiмшiлдiк әдiспен нарықтық әдiстiң аралас болуын айтады .
Бұл әлi аз зерiктелген дегенмен әкiмшiлдiк әдiспен нарықтық
әдiске көшу жолын жеңiлдету деп есептеуге болады .
Әкiшiлдiк аралас нарықтық шаруашылықты әмiршiлдiк әкiмшiлдiк
әдiспен ұйымдастыру өндiрушiнiң үстемдiгiне негiзделедi .
Бұндай жағдайда әрине нарықтық механизм қажет емес . Тауар
өндiрушiлер мен тұтынушылар арасындағы шаруашылық байланыс -
тар орталық оргндардың шешiмi арқылы анықталады . Әмiршiлдiк
әдiсте барлығы алдын – ала байланыс құру арқылы есептеледi .
Орталық органдар өздерiнiң қарамағындағы шаруашылықтарға не
өндiру кiмге өндiру және қандай бағамен өндiру керек деген сұрақ-
тарды бұйрық – нұсқау түрiнде берiп отырады .
Шаруашылықты әмiршiлдiк әдiспен ұйымдастырудың бiрнеше
кемшiлiктерi бар .
Бiрiншiден эканомиканы мұндай әдiспен ұйымдастыру күрделi
халық шаруашылығының егежей – тегежейiне жете алмайды . Бұған
уақыт фактолры өте қатты әсер етедi . Себебi барлық шаруашылық
мәселелерi орталықтан шешетiн болсақ шаруашылыққа байланысты
сұрақтар кәсiпорнына жоғарғы органдарға жеткенiнше одан шешiмiн
тауып қайтып келгенше жағдай қайта өзгерiп кетуi мүмкiн ал ол
проблемаларды шешушi қиындатады .
Екiншiден жоспарлы баға ғылыми – техникалық прогрестiң
жетiстiктерiн ендiруге ресурсты үнемдеудi жүзеге асыруға өнiмнiң
сапасын артыруға өндiрiс шығындарын төмендетуге мүмкiндiк туғыз-
байды .
Үшiншiден тауар өндiрушiлердi материалдық ресурстар мен
өнiмдерден оқшаулау - қоғамдық өндiрiстiң тиiмдiлiгiнiң төмендеуiне
оның қарқыны мен денгейiнiң құлдырауына әкелiп соқтырады .
Нарық механизi бұған қарама – қарсы принцпке негiзделген онда
шаруашылық субьектiлерiнiң ешқайсысы шаруашылық сұрақтарды
алдын ала саналы түрде шешумен айналыспайды . Бұл сұрақтар өте
қарапайым түрде шешумен айналыспайды . Тауарөндiрушiлер
нарықта кездеседi сөйтiп өндiрiстiң көлемi мен бағасын анықтайды .
Басқаша айтқанда нарықтық әдiске негiзделген эканомиканың
өзектi үш мәселесiн шешу мақсатында әрекет етедi .
Тұтыеушы бiр немесе басқа тауарды сатып алуды таңдау арқылы
өз белсендiлiгiн блдiредi . Егер тұтынушы белгiлi бiр тауарлар
түрiн көп сатып алса. онда оған баға өседi . Бағаның артыуы тауар
өндiрудiң көбеюiн ынталандырады . Бұндай мезинизм бiз бұрын
ойлағандай эканомикадағы бассыздық пен бұлдырлық емес , керiсiн -
ше оның сынаудан өткел тәртiбi болып табылады .
Шаруашылықтың нарықтық механизммен әрекет етуi бейнелеп ай-
тқанда автоматтандырылған сипатта болады тауарға сұраным артса
баға өседi онда тауар өндiрушiлер өндiрiс көлемiн ұлғайтады және
керiсiнше сұраным азайып бағаға төмендесе оны азайтады .