Педагогикалық эксперимент Тараз қаласының 48 мектебінде жүргізілді. Эксперимент өткізу үшін екі сынып (4-ші) таңдалынды олардың біреуі эксперименттік сынып, ал екіншісі бақылаушы болып белгіленді, эксперимент нәтижесі обьективті болу үшін сарапшы оқутышылар, мамандар тартылды. Сыныптағы ер балалардың саны: бірінде 12, ал эксперименттік сыныпта- 15 болды. Әуелі анықтаушы эксперимент жүргізілді. Оқүшылардың 5 сыныптағы технология пәнінен бағаларыың қорытындылары алынды.
Кесте 8.
Зерттелетін сыныптардың 4-сыныптағы қорытынды бағалары
Сынып
Оқушылардың 4-сыныптағы қорытынды бағасы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Орташа бағасы
Бақылаушы сынып
4
4
5
5
5
5
4
5
5
4
3
3
—
—
—
4,33
Эксперимент сынып
4
5
5
5
5
5
4
5
4
4
5
4
4
3
5
4,47
Эксперимент жүргізілетін сынып оқушыларының жылдық қорытынды бағаларының орташа балы 0,14 ке артық болды, бұл әрине өте үлкен айырмашылық емес сондықтан екі сыныптың да оқушыларының білім деңгейлері шамалас деп батыл қорытынды жасауға болады.
2005 жылдың қазан айында оқушылардың білім деңгейін анықтау үшін диплом жұмысының 2- тарауы 2.1 параграфында көрсетілген әдістеме негізінде оқушылардың материалдар қсиеттері ( ағаш және метал) материалдарды өңдеу тәсілдері, бұйымның технологиялық карасын жасауға қабілеттіліктері, бұйымды оның бөліктерінен құрастыра білу іскерліктері, жұмыс орнын ұйымдастыра білу дағдылары, қауіпсіздік ережелерін сақтау дағдылары құрал саймандариен өз қажетіне қолдана білу сияқты білімдік, іскерлік және дағдылары арнайы жасалған тестік сұрақтар жәрдемімен тексерілді.
Тест сұрақтары бәрінде бірдей болды, оқушылардың бірінің екіншісіне көмектесуіне, оқулықпен пайдалануына жол берілмейді. Оқушылардың көрсетілген мәселе бойынша жауаптарын сарапшылар тексеріп бағалады.
Нәтиже 9 – кестеде көрсетіліп отыр.
9-кесте.
Анықтаушы эксперимент нәтижелері (орташа балл)
Сынып
Оқушылардың тестік тапсырмалардан алған бағалары
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Орташа бағасы
Бақылаушы сынып
4
4
4
5
5
4
4
5
4
3
3
4
—
—
—
4,08
Эксперимент сынып
4
4
4
4
5
5
3
4
4
4
5
4
3
4
4
4,06
Кестеден екі сыныптың да орташа балдарының аздап төмендеп кеткені көрініп тұр.Мұның себебін біз қарастырған тестік сұрақтар мен оның жауаптарының әдеттегіден өзгешелігі деп түсіндіре аламыз, өйткені тест сұрақтары жауабының біреуі ғана дұрыс болса, біздің тесте дұрыс жауап екеу немесе бәріде дұрыс болатындай етіп құрастырылды, ал оқушылар бұны аңғара қоймаған, оқушылар білімінің обьективті болуын көздеген біздер мұндай әдісті әдейі қолдандық.
Анықтаушы экспериментте әрбір тақырып бойынша оның толық игерілу белгілері анықталды, сөйтіп оны игерудің толықтылық коэффициенттері есптелді. Мәселен ааш материалдардвң толық игерудің төмендегідей белгілері табылды.
1) ағаш түсі қандай факторларға тәуелді?
2) Текстураның түрі неге байланысты?
3) Ағаш материалдарының өңдеуге оңай, қиындығының себептері қандай?
4) Ағаш мтаериалдарының беріктігі қандай факторларға байланысты?
5) Ағаш кептірудің қандай тәсілдері бар ?
6) Ағаш мүкістері деген не, ол қалай пайда болады?
7) Ағаш материалдары қаттылығы бойынша қанша және қандай топтарға бөлінеді?
8) ағашты жылдам кептіретін болса,оның шеткі қабаттары шытынап жарылып кетеді, мұны болдырмаудың қандай жолдары бар?
Бұйымды өңдеу сапасының перимметрі бойынша:
1) Ағаш материалы бетінің тегістігіне қалай қол жеткізге болады?
2) Ағаштан жасалатын бұйымның беріктілігін жоғарылату қалай жүзеге асырылады?
3) Ағаш бұйымдарды әрлеу, безендіру тәсілдері қандай?
4) Дайындамадан бұйым бөлігін жасау үшін қандай амалдар қолданылады?
5) Бұйым бөліктерінің өлшемдерінің дәлме- дәл болуы үшін қандай шаралар қолданылады?
6) Ағаш бұйымдары сұранысқа ие болуы үшін, оған қандай талаптар қойылады?
Өнімінң өзіндік құнын ( шығындарды) анықтау.
1) Жұмыс күнінің фотографиясы дегенді қалай түсінесіз?
2) Жұмыс күнінде атқарылатын әрбір әрекетке кететін уақыт не үшін есептеледі?
3) Материалдарды қандай тәсілдермен үнемдеуге болады?
4) Электр энергиясына кеткен шығын қалай есептеледі?
5) Бұйымға жұмсалған ағаш матнриалының құнын қалай есептеуге болады?
6) Бұйым бөліктерін біріктіруге кететін материалдар шығыны қалай табылады?
7) Бұйымды әрлеуге кететін материалдар шығыны қалай табылады?
8) Бұйымды жасауға кеткен жалпы шығын қандай тәсілмен анықталады?
9) Өнімнің өзіндік құны дегеніміз не?
10) Табыс деп нені атаймыз?
11) Пайда қалай анықталады?
12) Қызметкерлерге төленетін еңбекақы табысқа жатады ма? Ол өнімнің өзіндік құнына кіреді ма?
13) Бұйымның құны, мен бағасының арасында қандай айырмашылықтар бар?
Көрсетілген, оқушылар білуге, игеруге тиісті белгілер саны 27. Анықаушы эксперимент барысында әрбір оқушының игерген бнлгілер саны тестік тапсырмалар бойынша анықталды.Оқушылардың берілген тақырып мазмұнын игеру дәрежесіні толықтық коэффициентін анықтау үшін
кейіптемесі( формула) қолданылды. Мұндағы К- сынып оқушыларының бәріне тиісті ортақ білім мазмұнын игерудің толықтық коэффициенті.
ші оқушының игерген білімдік бнлгілері
n- оқушылардың берілген тақырып бойынша игеруге тиісті білімдік белгілер саны;
N- сыныптағы оқушылар саны
Біздің жағдайымызда N- ер балалардың саны.
Жүргізілген жұмыстың тиімділік көэффициенті:
кейіптемесі бойынша анықталады.
Мұндағы:
— эксперименттік және бақылаушы сыныптар оқушыларының білімді игеру дәрежесінің толықтық коэффициенттері.
Анықтаушы экспериментте оқушылардың білім деңгейлерін салыстыру үшін біз осы әдістемені пайдаландық. Нәтижеде болса сынып оқушыларының білім деңгейінің бірдей болғаны.болса эксперимент жүргізілетін сынып оқушыларының білім деңгейі жоғары деп есептеледі, ал болса бақылаушы сынып оқушыларының білім деңгейлері осы параграфта келтірілген сұрақтарға қайтарылған жауаптар арқылы салыстырылды. Анықтаушы эксперимент барысында оқу, оқыту процестеріне ешқандай өзгеріс ендірілген жоқ. Экспериментке бақылаушы сыныптан 12 оқушы, ал эксперименттік сыныптан 15 оқушы қатысты. Оқушыларды түгел қатыстыру үшін бірді екілі келмей қалған оқушылармен дербес жұмыстар жүргізілді.
Оқушыларға 27 сұрақтан тұратын тестік тапсырмалар ұсынылды, әрбір сұрақ жауаптарының 3,4 нұсқалары жасалынды, жоғарыда ескертілгендей кейбір сұрақтар жауабында екеуі немесе бәрі де дұрыс болатындай етіліп жасалынды [24, 34]
Анықтаушы эксперимент нәтижесі бойынша алынған бақылаушы және эксперименттік сынып оқушыларының білім деңгейлері.
10 кесте
Бақылаушы сынып
Эксперимент сынып
Оқушы
лардың рет саны (N)
Оқушылар игеруге тиісті белгілер саны (N)
Оқушылар игерген белгілер саны (N)
Оқушылардың рет саны (N)
Оқушылар игеруге тиісті белгілер саны (N)
Оқушылар игерген белгілер саны (N)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
27
24
23
15
25
22
20
15
21
20
15
24
19
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
27
23
24
25
23
20
22
21
16
24
16
16
18
19
19
18
Бұл таңдалып алынған сынып оқушылары білім деңгейлерінің бірдец екенін білдіреді.
Қалыптастырушы экспериментті бастар алдында біршама түсіндіру жұмыстары жүргізілді.Мәселен төмендегідей мәліметтер тәптіштеп түсіндірілді:
1) Жұмыс орнын дұрыс ұйымдастырудың бұйым сапасына әсері ( жұмысорнының тазалығы, құрал – саймандардың қолданылу реті, олады орналастыру тәртібі, дайындаманы бекіту, орналастыру, бөгде заттардың болмауы, сақтану құралдарын пайдалану)
2) Материалды таңдау, таңдалған материалдың (дайындаманың ) жасалатын бұйым сапасына әсерін ескеру
3) Бұйымды жасауға қажет материалдың қасиеттерін жетік білу, егер ұмытылған болса, оны әдебиеттерден ізденіп табу
4) Бұйымды әрлейтін, қажет материалды қолдану тәртібін, әдәсән жетік білу
5) Алдынала жұмысты орындаудың тиімді әдістерін, амалдарын құрастыру, оған өзінің атынан шыққан ұсыныстарын айту
6) Бұйымды құрастырудың тың, өзгеше жодарын табу жөнінде өзінің ойларын ортаға салу, талқылауға қатысуоны қорғап шығуға ұмтылу
7) Әрлеуге қажет материалдың, бұйымның дизайнымен үйлесімді боларын алдынала зерттеу
8) Бұйымды жасауға қажет аспаптардың кемшілігін байқау, оны жөндеу жолдарын іздестіру
9) Бұйымды өрнектермен немесе айшықтармен безендірудің жолдарын іздестіру,жетілдіру, тың ұсыныстар жасау
10) Бұйымды жобалау тәртібін ұғыну, үйрену және оны іске асыра білу амалдарын игеру, тиімділігін жетілдіруге белсене қатысу, өзінің дербес ойлары мен ұсыныстарын айту
11)Қәсіпкерлік жұмыстарын түрлерінен хабардар болу, оған қажет экономикалық ұғымдардың мән жайына қанығу
12) Бұйымдарды жасауға кеткен материалдың энегетикалық шығындарын есептей білуді үйрену, қазіргі рынок жағдаындағы құнын анықтау
13) Шығынды мүмкіндігінше азайтудың жолдарын іздестіру
14) Жұмыс уақытын дұрыс пайдалануға үйрену
15) Табыс және пайда ұғымдарын түсіну
16) Өзі жасаған бұйымды жарнамалау және жүзеге асыру
17) Баға саясатын үйрену, бағаның сұранысқа тәуелділігін анықтау
Оқыту барысындағы оқытушының негізгі міндеті – кеңесші, серіктес, ақылшыбағыттаушы, көмекші, сарапшы, бағалаушы, оқушының ойын қозғаушы, жұмысты үйлестіруші, қажет болған жағдайда нұсқаушы,күрделі қиыншылықтардан шығуға жол табуды ұйымдастырушы, ортақ мәселелерді шешудің белсендібастамашыларының бірі болу. Оқытушы бұл міндеттерді шәкірттермен одақтасып, кеңесіп, ынтымақтасып, ұжым пікіріне жекелеген оқушылар талап- пікірін ескріп, олардың ұсыныстарының қолдаушысы болуы керек. Осындай шарттар орындалғанда ғана ол оқушыларының сеніміне ие болады, үлкен бедел жинайды, оқушылар омен ақылдасуға, кеңесуге жүрексінбейтін болады.Оқушыларды өндірістік цехтарға апарып адыңғы қатарлы жұмысшылардың тәжірибелерімен таныстыру да естен шықпауға тиісті.
Шығармашылық жұмыс іс — әрекетті күрделі түрінің бірі, сондықтан қалыптастырушы экспериментте оқушылардың қандай да іс- әрекетті орындаудың мән- мағынасын саналау іскерлігіне үйретуге көңіл бөлінуі сондай-ақ іс- әрекеттің мақсатын анықтай білу іскерліктерін қалыптастыруға назар аударылды. Оқушылардың өз іс- әрекеттерінің негіздемелерін түйсініп түсінуге үйрету көзделді. Орындалатын іс- әрекеттің компоненттерін талдап ажырата білуге дағдыларын қалыптастыру жоспарланады.
Мәселен ағаш материалдарының бетін тегістеп өңдеу апспатары жөніндегі оқушылардың төмендегідей мәселелерін жетік білуіне баса назар аударылды.
1) ағаш бетін сүргілейтін аспаптардың аттары:шерехебель, реңде ( рубанка), фуганок
2) Осы аспаптардың әрқайсысының атқаратын қызметі
3) Сүргілердің құрылысы, олардың пышақтарының формасы, оларға ерекше форма берілу себептері
4) Сүргілердің әрқайсысымен жұмыс істеу тәртібі
5) Сүргі пышақтарына қойылатын талаптар
6) Беттің тегістік дәрежесіне сәйкес сүргі пышақтарына қойылатын талаптар
7) Пышақтарды бекіту әдістері.
8) Сүргілерді жаңқалардан тазарту әдістері.
9) Еңбек қауіпсіздігіне байланысты тыйым салынған әрекеттер:
а) Өтпейтін пышақпен жұмыс жасауға, пышақ жүзінің өткірлігін қолмен тексеруге,ағаш бетінің тегістігін қолмен тексеруге болмайды.
ә) Сүргілерді жаңқалардан сынаның жәрдемімен ғана тазалайды,оны вергтак үстіне бүйір жағымен жатқызып, пышағының жүзін бізден әрі қаратып қою керек
Әрине бұл іс- әрекеттің келтірілген түрі екі сыныпта да бірдей жүргізілді, өйткені кез-келген іс- әрекеттің нәтижесінің сапалы болуы білімге байланысты. Эксперименттік сыныпта оқыту ідісінің барлығы оқушылардың дербестігі, өз ойы, көзқарас пікірі, болуын көздеді. Олардың шығармашылық жұмыстарға икемдеу амалдарының әртүрлі түрі қарастырылды, кәсіпкерлік іс- әрекеттерін игеру білімднрі мен дағдыларын қалыптастыруға үлкен көңіл бөлінеді.
Эксперимент тиімділігін тексеру үшін бақылаушы сыныпта өтілген тақырып бойынша анықтаушы эксперименттегідей 27 білім белгісі белгіленді, ал эксперименттік сыныпта, оқушылардың білім, іскерлік және дағдыларының 30 белгісі анықталды.Сұрақтардың нақтылығы, мағынасы, дәлдігі, қысқалығы, айқындығы, жауаптардың түсініктілігі, анықтылығы, дұрыстығы сарапшылар сүзгісінен өткізілді. Оқушылардың тестік тапсырма бойынша жауаптарын тексеру және олардың игерген білім белгілерін анықтау сыртқы сарапшыға жүктелінді. Бұдан кейін эксперимент нәтижелері өңделінді, кесте толтырылды, толықтық коэффициенті анықталынды,эксперименттің тиімділік коэффициенті есептелінді.Нәтижелер 11- кестеде келтіріліп отыр.
Бұл қатынас педагогикалық эксперименттің нәтижелі болғанын көрсетті.Бақылаушы сыныпта білім сапасы 1% ке , ал эксперименттік сыныпиа 40% өскені байқалды.
11- кесте көмегімен бақылаушы және эксперименттік сынып оқушыларының білім белгілерін игеру деңгейін бес балдық жүйеде бағалау арқылы салыстыру үшін оқушылар саны мен білім белгілерінің санын есепке алып баға критериясы жасалынды.
11-кесте.
Қалыптастырушы эксперимент нәтижесі.
Бақылаушы сынып
Эксперимент сынып
Оқушы
лардың рет саны (N)
Оқушылар игеруге тиісті белгілер саны (N)
Оқушылар игерген белгілер саны (N)
Оқушылардың рет саны (N)
Оқушылар игеруге тиісті белгілер саны (N)
Оқушылар игерген белгілер саны (N)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
27
25
24
17
24
22
19
16
20
19
17
15
18
12
∑ ni = 246
і-1
—
Kб=
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
30
28
29
27
26
22
23
29
20
27
22
20
24
22
20
24
15
∑ ni = 363
і-1
—
Kэ=
Бақылаушы сынып оқушыларының білімін бағалау критериясы:
Белгі саны баға
1-13 2 ( қанағаттанарлықсыз)
14-17 3 ( қанағаттанарлық)
18-22 4 ( жақсы)
23-27 5 ( өте жақсы)
Эксперименттік сынып оқушыларының білімін бағалау критериясы:
1-14 2 ( қанағаттанарлықсыз)
15-18 3 ( қанағаттанарлық)
19-24 4 ( жақсы)
25-30 5 ( өте жақсы)
Бақылаушы сынып оқушыларының бағалары бойынша топтамасы.
баға оқушылар саны барлығы % үлесі
2 — 12 —
3 3 12 25%
4 5 12 41,6%
5 4 12 33,3%
Эксперименттік сынып оқушыларының бағалары бойынша топтамасы.
Баға оқушылар саны барлығы % үлесі
2 — 15 —
3 — 15 —
4 9 15 60%
5 6 15 40%
Осы келтірілген мәліметтерді диаграмма арқылы көрнекілейміз.
Өзінің жұмыс орнын тиімділендіру жөніндегі оқушының қабілеттілігі оның шеберханадағы басқа оқушылардың және өндірістегі жұмыс орындарымен салыстыра білу іскерлігінің дәрежесі арқылы сипатталады. Оқушылардың мұндай іскерлігінің қалыптасуына дамыту үшін , оны бақылау үргізудің әдістерін үйрету болып табылады.
Оқытушының басшылығымен оқушы мазмұны төмендегідей бақылау жоспарын жасайды, мұнда көптеген мәселелер қамтылады:
1) жұмыс орнындағы еңбек жағдайы ( тазалық, реттілік, жарықтандыру, бояу түсі, желдетілуі, белгі берушілермен қатамасыз етілуі );
2) Жұмыс орнының жоспары;
3) Аспсатар, бейімделілік құралдар тетіктер, дайындамалар қай жерде және қалай орналасқан;
4) Жұмысшылар қандай артық қимылдар жасайды және оның себептері қандай?
5) Бір ауысымдағы жұмысшының нақты өндірген өнімі;
6) Жұмыс рнын ұйымдастыру жөніндегі ұсынысиар және ескертпелер;
Бақылау барысында оқушылар осы мәселелер бойынша жазба жұмыстарын жүргізеді, оларды үйде өңдейді және келесі сабақта өңдеу нәтижесі талданады.
Осындай жұмыстарды атқару нәтижесінде оқушылар өз бетімен жұмыс орнын тиімділендіруге дағдыланады.
Оқушыларды рационализаторлық іскерліктерге үйрету үшін зерттеу жұмыстары жүргізіледі.соладың бірін өнім өндіруге қатысы жоқ уақыт шығынын фотографиялық әдіспен табу жатқызылады.
Оқушылар жұмыс орнының қосалқы жұмыстарға дайындық – аяқтау, қызмет көрсету уақыттарын қысқартуға әсері анықтайды. Өз кезегінде жұмсалынған уақыт қолданыстағы жұмыс орнын ұйымдастыруда бағалау категориясы бола алады [ 18,19]
Мұндай әдістердің бірнеше нұсқалары бар:
1. Оқушы уақыт шығыны жөнінде дайын мәлімет алады, сөйтіп талдау жүргізеді, жұмыс күнін тығыздаудың мүмкіндіктері жөнінде қорытынды жасайды.Фотокарта бойынша оқушы барлық уақыт шығындарының қосындысын табады( Т), бақылау уақытының ұзақтығын анықтайды( t), бұдан кейін жұмыс күнін тығыздандыру коэффициенті анықталады.Сөйтіп еңбек өнімділігін жоғарылатудың мүмкін болатын коэффициенті есептеледі:
Келесі кезекте оқушы жұмыс орнын ұйымдастыруды және еңбекті жақсарту жөніндегі ұсыныстар жасайды, оқытушы оны талдауды ұйымдастырады, ұсыныстардың тиімділіктері анықталады, босаң тұстары, қателіктері көрсетіледі.
2. тапсырманы екі оқушы орындайды олардың біреуі жұмыс орындайды, ал екіншісі әрбір еңбек амалына кететін уақыт шығынын өлшейді, бұдан кейін олар орнын ауыстырады.Сабақ алдында оқытушы құрал – саймандарды , технологиялық жабдықтарды тексереді.
Екінші нұсқа біріншіге қарағанда күрделі, бірақ ол қызығырақ, мұнда оқушылардың өндірістік дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі еңбек жаттығулары, жұмыс орнын ұйымдастыруды өз бетінше бақылай білуге, орнын тиімділендіруге бағытталған оқушы іскерлігін ұштайтын, дамытатын іс-әрекеттер орындалады. Мұндай жұмыстарды жүргізу оқушыларды еңбекті ұйымдастырудың ғылыми негіздерімен таныстыруға мүмкіндік береді, оларды өз жұмысының техникалық-экономикалық талдамасын жасауға үйреттеді, жұмыс уақытының шығындарын есептей білуге төселеді, және оның себептерін табуға машықтанады.
Жұмыс күнін фотографиялауәдісімен жұмыс уақытының шығынын анықтау тәсілін келтірейік.
Кесте 7 1. Жұмыс күнінің фотографиясын жүргізу
№
Жұмыстың түрі
Ағымдағы уақыт
Ұзақтығы ( минут)
индекс
сағат
минут
1
Жұмыстың басталуы
10
00
—
Т
2
Тапсырма алу
10
10
10
Т
3
Станокты тексеру
10
13
03
Т
4
Дайындаманы алу
10
18
05
Т
5
Кескіштерді орнату
10
28
10
Т
6
Станокпен жұмыс
11
10
42
Т
7
Кескішті ауыстыру
11
15
05
Т
8
Станокпен жұмыс
12
00
45
Т
9
Иезгілінен бұрын үзіліске кету
12
05
05
Т
10
Үзіліс
12
20
15
Т
11
Оқытушы консультациясы
12
35
15
Т
12
Дайындаманы күту
12
42
07
Т
13
Станокпен жұмыс
13
30
48
Т
14
Бұйымды өткізу
13
45
15
Т
15
Жұмыс орнын тазалау
14
00
15
Т
Кесте 8 2. Ірілендірілген уақыт балансын құрастыру
Индекс
Жұмыс уақыты шығындарының түрлері
Ұзақтығы
минут
%
Т
Дайындық қорытынды уақыт
25
10,4
Т
Негізгі жұмыс уақыты
125
56,2
Т
Жұмыс орнының қызметінің уақыты
8
3,3
Т
Жұмысшыға байланысты үзіліс уақыты
30
12,5
Т
Жеке бастың қажеттілігіне кеткен уақыт
20
8,3
Т
Жұмысшыға байланысты емес үзіліс уақыты
22
9,3
Барлығы
240
100
Бүгінгі күннің негізгі талабы — жан-жақты білімді, өз ісінің майталманы, қолынан іс келетін азаматтар даярлау. Нарықтық қатынастар барысында экономиканың нақты заңдарын байланысты адамдар өз мамандығын әлденеше рет өзгертулеріне тура келеді. Бұл қоғам дамуында кездесіп жатқан қатардағы құбылыстардың бірі болып қалады. Сондықтан технолог сабақтарында мамандықтарға бағдарлау, олардың ерекшеліктерімен таныстырып отыру ең қажет шаруа деп санауға болады. Әр бір тақырыпты қарастыру барысында оқушыларды белгілі бір іске, шығармашылыққа, кәсіпке, кәсіпкерлікке қарай икемдеп отыру ең негізгі міндеттер қатарынан орын алады десек ағаттық болмас еді.
Технология сабақтарында оқушының пәнге қызығушылығын арттыру, оның кәсіптік іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыру, оқушыны шығармашылық жолға түсіретін амал – айлаларды пайдалану, кәсіпкерлікке бейімделу, оқушының теориялық білімімен іскерлігін шыңдайды, білім сапасын жақсартады, ол өз қажеттігін өтей білуге жаттығады өмірге дайындалады. [18,19]
Мектептердің материалдық тенхникалық базасының төмендігі теорияны практикамен байланыстыруда едәуір қиындықтар тудырады, алайда қоғамның өскелең талабына сай көптеген оқушылар ағаштан, металдан көптеген бұйымдар жасауға қызығады. Республиканың көптеген мектептерінде оқушыларды шығармашылық жұмыстарға икемдеу қызу қолға алынған [20,37] Алыңғы қатарлы оқытушылар оқушылар бойына үлкен ізденіс, еңбекқұмарлық, өнерсүйгіштік сияқты сапалық қасиеттер қалыптастырып оларды шығармашылық іс — әрекеттердің қыр сырына қанықтыруда. Оқушылардың қолымен жасалған тұрмыстық қажеттіліктерді қанағаттандыруға қабілетті сәндік бұйымдарға ауыл, қала тұрғының сұранысы байқалған кейбір жасөспірімнің шығармашылық еңбектері ауданық, облыстық, республикалық көрмелерге қойылып жүлдегерлер болуда[ 35]. Демек, оқушылармен жүргізілген шығармашылық жұмыстардың тиімділігін одан әрі қарай дамыта беру жұмыстары тәрбиелеуге көп септігінтигізері сөзсіз. Оқушылардың шығармашылық жұмыстарға көзқарасы, қызығушылығы, кәсіпкерлік іс- әрекеттер жөніндегі түсінігі технология сабақтарында қалыптасатыны белгілі.Қандай да тақырып бойынша өткізілетін сабақтарда тақырыпты түсінуге қажет ұғымдар қайталанады, оқушылардың есіне түсіріледі, бұйым жасалатын материалдардың қасиеттері түсіндіріледі, технологиялық картасы дайындалады.
Осындай іс — әрекеттер арқасында бұйымды өнер туындысының деңгейіне көтерудің амал айлалардың жиынтығы жасалады. Нәтижесінде оқушылар бұйымды жасау барысында үнемділікке, тиянақтылыққа көркемдеп өңдей білуге үйренеді, қоғамға өзіне пайдалы еңбек ету амалдарына төселеді, шығармашылық, кәсіпкерлік жұмыстардағы адалдыққа, жауапкершілікке, іскерлікке жаттығады.
Технология сабақтарында эстетикалық жағынан дамыған, ойлау қабілеті кең жеке тұлға тәрбиелеуде өнерді еңбекпен байланыстырып, қазіргі заман дизайн талаптарына сай әсемделген шығармашылық жұмыс нәтижесінде оқушылар ағаштан, металдан тұрмысқа қажетті сәндік бұйымдар жасау тәртібін үйренеді.Міне осы мақсатқа бағдарланған шығармашылық жоба бөлімі бойынша 5 сыныпта өткізілген сабақ жоспарын келтірейік
Сабақ негізінен төиенднгідей мақсаттарды көздейді:
1. Білімділік мақсаты – бұйымды жасау технологиясының негізгі кезеңдерімен, онда орындалатын еңбек амалдарының қыр – сырларымен, бұйфмның технологиялық картасын жасаудың жолдары және оған қойылатын талап түрлерін үйрету.
2. Дамытушылық мақсаты: оқушыларды алдынала ойлана білуге, шығармашылық қабілетін өткірлей түсуге, бұйымды жасай білуге есеп – қисап жүргізе білуге баулу, шеберлікке талпыныстарын ұштау.
3. Тәрбиелік мақсаты: тазалыққы, еңбек қауіпсіздігін сақтауға, эстетикалық талғамының деңгейін жоғарылатуға, тыңғылықты жұмыс атқара білуге, еңбек нәтижесін көруге қызығушылыққа, бұйымды кқркемдеп әрлей білуге баулу.
( Ескерту ! сабақ жоспарын толық келтірмей оның негізгі ойларын, сабақтың логикасын баяндауды жөн көрдік автор)
* Әуелі шығармашылық жоба бойынша оқушылардыңбілімдері тексеріліп бағаланады, тол үшін төмендегідей сұрақтар қойылады.
1) Шығармашылық жоба деген не? ( шығармашылық жоба әр оқушының жыл бойы мұғалімінің көмегімен лрындайтын өзіндік жұмысы)
2) Жобаның сапасы неге байланысты? ( жобаның сапасы оқушының біліктігіне, біліміне, тақырып бойынша материалды меңгеруіне байланысты)
3) Шығармашылық жобаның І бөлімі қалай аталады? ( Мәселені болжау және негіздеу)
4) Мәселені болжауға және негіздеуге қандай талаптар қойылады?
Жауап: Мәселені болжауға және негіздеуге төмендегідей талаптар қойылады:
а) Жасалатын бұйымның пайдалылығына, әрі сұранысқа ие болатынына көз жеткізу, құрастыру амалдарының қисындылығын, тиімділігін анықтау.
б) Қазіріг заман дизайн талаптарына сай әсемдеу. Тұтынушы талғамын, талаптарын, сұранысын ескеру.
в) Жасалатын бұйымға лайық жарнама дайындау
5) ІІ бөлім қалай аталады?
( Материалдарды таңдау және өлшемдерін жобалау)
* Бұдан кейін оқушылар ІІ бөлім тақырыбы бойынша тест сұрақтарына жауап қайтарды.
1) Ағаш материалдарын өңдеу үшін оның қандай табиғи ерекшеліктерін ескеру керек?
жауап нұсқалары: а) жұмсақ қаттылығы, ылғалдылығы, түр – түсі
ә) түр – түсі, тығыздығы, жұмсақтығы, жылу мен ылғал өткізгіштігі, текстурасы, ылғалдылығы.
б) текстурасы, ылғалдылығы