Кәсiби бағытталғандық және оқушының адамының дамытуын мәселе туралы қазақша реферат
Екiншi жартыда XX. отандық және шетел психологиясындағы қадала қарауын затпен кәсiптiк оқыту және тәрбиенi процесстегi адамның дамытуын сұрақ болды.
Шетел психологиясында жаңа динамикалық теориялар көрiнiп қалады: (С.Аксельрод, З.Гинзберг, В.Гинсбург, Д.Миллер, Д.Сьюпер) құрылымдық, (В.Врум ) себеп, (Холланд, Л.тайлер Ж.) даралықтың теориясы. Теориялар бұл адам — болған бұл болған жүйе үнемi дамитын күрделi болған туралы жағдайды бекидi. Құрастыру және адамның дамытуындағы үлкен мән оның кәсiби дамытуын процесске жатады.
Түбегейлi әр уақытта және процесс бұның орын маңыздылықтар бойынша мағыналы жоғары оқу орынындағы үйренудi мерзiмде орналасады[26, 27, 28, 29, 30, 31, 32].
ЖООдағы үйренудi мерзiмге жеке — кәсiби дамытуын мәселе психолог Б.Г.ананьеволарды, А.А.Бодалева, Э.Ф.Зеер еңбекте, И.А.қысқы, Е.А.Климово, Е.И.Степанова, А.В.Петровский, Н.С.Пряжникова, Е.Ю.Пряжникова және [33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40] др кең елестеткен.
Отандық авторлардың жұмыстарындағы студенттердiң жеке — кәсiби дамытуының келесi негiзгi бағыттары адыраяды:
— кәсiби бағытталғандықты дамыту және қабiлеттiлiктер қажеттi;
— психикалық процесстер және күйлердi профессионализация және әбден жетiлдiру;
— тiршiлiк позицияның өндiруi және конкретизация тiршiлiк жоспар;
— дербестiктiң деңгейi және жауапкершiлiктiң жоғарылатуы;
— келешек мамандықтың төңiрегiдегi талаптануларын деңгейдiң өсуi;
— әдеп, эстетикалық және рухани дамыту;
— өздiгiнен тәрбиенiң дара салмағы және келесi қызметте қажеттi сапалардың құрастыруын жоғарылату қажеттi;
— әрекет және өнердiң жоғарылатуы;
— кәсiби қызметке психологиялық дайындығының құрастыруы.
Қазiргi отандық психологиядағы ерекше iлтипаты еңбектiң субъектiнiң дамытуын мағыналы бағыт кәсiби бағытталғандықты құрастыруға аударған -. Бағытталғандық мамандықпен адамды меңгерудiң табыстылығын анықтайды және (Ф.Зеер ) маманның адамының жүйе жасаушы факторымен сөз сөйлейдi.
Бүгiнгi күнге кәсiби бағытталғандықты бiрмәндi түсiну психология жоқ. Кәсiби бағытталғандық себептердi, адамның қоюлары, төңiрегiнде нақтылы кәсiби қызметтiң жоспар, құндылық бағыттарының жиынтығы сияқты түсiндiредi.
Кәсiби бағытталғандықты мәселенiң зерттеулерi теориялық негiзбен динамикалық тенденция адамның бағытталғандығын тұжырымдама С.Л.Рубинштейн болды. Оларға қызметтегi адамының дамыту туралы ережесi ұсынылып және қалай адамгершiлiк қызметтердi оның мақсаттары және есептермен анықтала себептер ретiнде анықтаған динамикалық тенденциялар туралы сұрақ өздерi өз кезегiнде болғанын бағытталғандықтың проблема қойған.
Бағытталғандықтарда iзiнше С.Л.Рубинштейнмен екi тұрғыларды ерекшелейдi: (нақтылы затқа бағытталғандық) пәндiк мазмұн және сонымен бiрге пайда болатын кернеу.
Бағытталғандықты маңызды тұрғы құндылық — мағыналы бiлiмдер және мақсаттар қосады. Олар адамның iшкi бүтiндiктерiн қамтамасыз етедi, бас анықтайды және өз, басқа адамдарға, мамандыққа және негiзiнен әлемге адам орнықты қатынастар туралы. Құндылық — мағыналы бiлiмдер адамның өмiр және қызметiнiң ең маңызды реттеуiштерiмен сөз сөйлейдi, соның iшiнде кәсiби. үшiн заттар және құбылыстардың мәнi және олардың мағынасы мiнез-құлықты детерминантын табатын адам барып тұр. Қазiргi отандық психологтер әлем туралы адам ұсыныс және өздiң кәсiби өз тағдырын өзi шешудi ең маңызды есеп әлем бұны туралы шағылатын кәсiби бағытталғандықтардың құндылық — мағыналы компоненттерiнiң құрастыруын мәселеге жақындайды. Кәсiби өз тағдырын өзi шешу — бұл өз қосатын ұзақ және көп аспект процесс: кәсiби қызметтiң жеке мағыналы мағыналарының ұғынылған iздестiруi, және өз тiршiлiк жолы адаммен iздестiру.Адамның өмiрiнiң ұзақ мерзiмi таңдаумен, меңгерумен және нақтылы кәсiби қызметтiң орындауымен байланған. Жаңа әлеуметтiк ортаға кiру және ары қарай оқу және кәсiби қызметке әзiрлеуi кәсiби бағытталғандықтың құндылық — мағыналы компоненттерiнiң құрастыру және дамытуы, игеру және кәсiби құндылықтардың қайта құруын ойлайды. Бiзше, бұл адамның қалыптасуын орталық мерзiм ЖООдағы үйренудi мерзiмнiң маңызды есептерi.
Б.Г.ананьеволар адамның құндылық бағыттарының барлық жүйесiн студенттiк жас шамасындағы қарқынды кейпiн өзгертуге, және кәсiби бағытталғандықтың құндылық — мағыналы компоненттерiнiң құрастыруы ықылас көрсетедi.
Оқу және кәсiби қызметтiң есептерi айғақ адамдармен ғана емес, iшкi қабылданған да болуы керек. Iшкi позиция С.Л.Рубинштейн сыртқы әсер ұйғарылады iшкi шарт болып қалыптасады.
Студенттердiң ЖООсындағы жеке — кәсiби дамыту сол мағынадалар және олар кәсiби қызметтерде табатын құндылықтардан тiкелей тәуелдi болады. Кәсiптiк оқытуды процессте өздiгiнен таныстыруға талпыныстың активизациясының есебi адыраяды. Өз сапалары, қабiлеттiлiктер, дамытудың мүмкiндiктерiнiң ұғынуы оқу қызметiнiң маңызды қанығуы және мағыналы байланыстардың сөндiруiне мүмкiндiк туғызады. Студент өздiгiнен таныстыру арқылы өз санасының құндылық — мағыналы мазмұнында бағдарлайды.
Демек, мағыналы мақсат, идея, кәсiби бағытталғандықты маңызды компоненттiң мағынасының бар болу және ұғынуы — студенттiң кәсiби және жеке дамытуын маңызды шарт.