Тексеру схемасы – бұл өлшем бірліктерді эталондардан жұмысшы ӨҚ қателіктерін көрсете отырып беруге қатысатын және анықталған тәртіпте бекітілген өлшеу құралдарын салыстыруды анықтаушы нормативтік құжаттама болып табылады. Тексеру схемалары туралы негізгі ережелер ГОСТ 8.061-80 «МӨҚ. Тексеру схемалары. Мазмұны және оларды құрастыру» стандартында келтірілген.
Тексеру схемалары мемлекеттік, ведомстволық және локальды болып бөлінеді
Мемлекеттік тексеру схемасы Қазақстан Республикасында бар берілген ФВ ӨҚ барлығына таралады. Ол тексеру схемасының сызбасынан, сызба келтірілген түсіндірме мәтіндік бөлімнен тұратын мемлекеттік стандарттар түрінде жасалады.
Ведомстволық тексеру схемалары ведомстволық тексеруге тартылатын ФВ ӨҚ түрлеріне таралады.
Локальды тексеру схемасы метрологиялық қызметтің жеке органында тексерілу үшін тартылатын ФВ ӨҚ түрлеріне таралады.
Ведомстволық тексеру схемалары мемлекеттік ӨҚ тексеру үшін арналған тексеру схемаларына сол бірдей шарттарда қайшы келмеуі қажет. Олар мемлекеттік тексеру схемасы жоқ болған жағдайда құрастырылуы мүмкін. Мұнда ӨҚ нақты түрлерін көрсетуге жол беріледі. Тексеру схемасы өлшемдер берудің кемінде екі сатысын қамтуы қажет. Тексеру схемаларының сызбаларында келесілер көрсетілген болуы қажет: ӨҚ аталуы және тексеру әдістері; ФВ номинальды мәндері және олардың диапазондары; ӨҚ қателіктерінің мүмкін болатын мәндері; тексеру әдісінің мүмкін болатын қателігі мәні.
3. СМЖ жасаудағы әрекет етудің типтік алгоритмі
Әрекет ету тізбектілігі келесідей болып табылады:
- СМЖ жасау бойынша кәсіпорын көлемінде бұйрықтар таратылады;
- Кәсіпорынның саясаты жасалады;
- Персоналдарды оқыту жүргізіледі;
- Негіздік стандарттар жасалады;
- Сапа бойынша жетекшілік жасалады;
- Фирмалық стандарттар жасалады;
- Сапа жүйесі тексеріледі;
- Түзетуші әрекеттер жүргізіледі;
- Сапа жүйесінің нормативтік құжаттамаларына өзгертулер енгізу;
- Сапа жүйесін енгізу;
- Сапа жүйесін сертификаттау.
4. Сапа менеджмент жүйесін сертификаттау бойынша эксперт – аудиторларға қойылатын негізгі талаптар
Сапа менеджмент жүйесін (сапа менеджменті) сертификаттау, экологиялық меенджмент жүйесін (экологиялық менеджмент) сертификаттау бойынша эксперт – аудитор аудитке жұмыстарды ұйымдастыра білуге және сәйкестік сертификатын беруді негіздеуді қамтамасыз ете алуы қажет, соның ішінде келесілерді орындауы қажет:
- сапа менеджмент жүйесі және экологиялық менеджмен жүйесі құжаттамаларын талдауды, олардың сәйкестігін стандарттар және құжаттамалар талаптарына сай екендігін бағалауды жүргізіп және солар бойынша шешімдер қабылдау;
- кәсіпорын / ұйымда экологиялық менеджмент және сапа менеджмент жүйесі құрылымдануын тексеру бағдарламасын жасау;
- кәсіпорындарда тексерулерді ұйымдастыру бойынша қажетті процедураларды жүзеге асыру, тексаеру әдістерін қолдану, персоналдардан сұрау жүргізу
- сапа менеджмент жүйесі және экологиялық менеджмент жүйесінің құрылымдануына тексерулер жүргізу;
- сапа менеджмент жүйесі жағдайының сәйкестігіне бағалауды, өндірістерге және экологиялық менеджментке жүйелер үшін арналған құжаттамаларға және стандарттар талаптарына сәйкестігіне тексеру жүргізу;
- сапа менеджмент жүйесі және экологиялық менеджмент жүйелеріне талдаулар жүргізу және сәйкестіктікті міндетті нақтылауда тексерілетін өнімге қойылатын талаптарды орындауды қамтамасыз мүмкіндіктеріне баға беру;
- тексеру нәтижелері бойынша шешімдер қабылдау және сапа менеджмент жүйесі және экологиялық менеджмент жүйесіне сәйкестік сертификатын безендіру;
- тексеру туралы есеп беруді дайындау;
- сертификатталған сапа менеджмент жүйесі және экологиялық менеджмент жүйесіне инспекциялық бақылауды ұйымдастыру және жүргізу, құжаттамаларды безендіру және нәтижелері бойынша шешімдер қабылдау;
- түзетуші әрекеттердің орындалуын бағалау.
5. Техникалық бақылау жүйесі
Техникалық бақылау деп өнімнің немесе процестің сәйкестігін тексеруді айтады, оған техникалық талаптармен анықталатын өнімнің сапасы байланысты болып келеді. Өнімнің сапасын басқару, заттың жағдайын бақылау үшін техникалық бақылау жүйелері жасалады (ТБЖ). ТБЖ дегенімізде біз сәйкес құжаттамаларда бекітілген ережелер бойынша бақылау объектісімен өзара әрекет ететін атқарушылар және бақылау құрылғылары жиынтығын түсінеміз. Өнімнің сапасын басқаруға жүйелі қадамдар жасау шарттарында ТБЖ көпдеңгейлі вертикальі бойынша иерархиялық құрылымға ие және горизонтал бойынша көп жақты құрылымға ие күрделі проблема ретінде әрекет етеді. Жалпы жағдайда ТБЖ құрылымы бақылау объектілерінен, техникалық бақылау процестерінен, техникалық жабдықталудан, әдістерге және бақылау құралдарына негізделген жабдықталудан, бақылауды ұйымдастырудан тұрады. ТБЖ құрылымдануы екі негізгі кезеңді жүзеге асырудан тұрады: кейбір объектілердің фактілі жағдайлары, оның қасиеттерінің көрсеткіштері және белгілері туралы ақпараттар алу. Бұл ақпараттарды біріншілік деп атауға болады; біріншілік ақпараттарды алдын ала бекітілген талаптарға, нормаларға, критерийлерге сай қою, басқаша айтқанда қажет болып отырған сәйкестік немесе сәйкесеместік туралыфактілі мәліметтерді айқындау.
Техникалық бақылау – басқару процесінің бір бөлігі. Техникалық бақылау кезінде біріншілік ақпарат нормативті құжаттамаларда жазылған техникалық талаптармен, бақылаушы үлгінің белгілерімен, калибрлер көмегімен белгіленген мәліметтермен салыстырылады. ТБЖ құрылымдануының интенсификациясының бағыты бақылау объектінің өмірлік циклының барлық сатыларында қарастырылады. ТБЖ құрылымдануының интенсификациясын жобалау сатысында кеелілерге әрекет етіледі: стандарттау, бақылау объектісінің конструкциясының технологиялылығын қамтамасыз ету. Дайындау сатысында ТБЖ құрылымдануының интенсификациясы: теъхникалық бақылау процестерін рационалды жасау, бақылау процестерін оптимизациялау, бақылау процестерін типтеу, бақылау процестерін оптимизациялау, статикалық әдістерді пайдалану, кәсіпорындарда техникалық бақылауды ұйымдастыруға әрекет етеді. Интенсификациялауды эксплуатациялау сатысында ТБЖ құрылымдануы бұйымдарды диагностикалық зерттеу әдістерін пайдалануға әрекет етеді. ТБЖ негізгі стандарттау объектілері болып келесаілер есептеледі: жалпы ережелер, әдістеме, техникалық құралдар, ұйымдасытур және басқару. Себебі мұнда, әрбір объектіде терминологияға, классификациялауға, жеке элементтерге, жеке жүйелерге және кіші жүйешелерге стандарттар қарастырылады. Стандарттар түрі «Жалпы ережелер» ТБЖ бойыншща стандарттар және әдістемелік материалдарды байланыстыру үшін қажет. Осы кластағы стандарттар құрамына ТБЖ анықтамалары және негізгі терминдері үшін жасалған құжаттамалар, жалпы сипаттағы жобалау бойынша стандарттар және әдістемелер, ТБЖ экономикалық тиімділігі, құжаттамалар формалары кіреді.
Техникалық бақылаулар түрлеріне келесілер жатады: үздіксіз, периодты, технологиялық операцияларды ұшқыштық бақылау, сонымен қатар ТББ қойылатын өнім сапасын таңдамалы және тұтастық бақылау.
6. Машиналар түйіндері мен механизмдері сенімділігіне сынаулар көлемін жоспарлау
Әдебиеттер: Проников А.С. «Надежность машин» - М. Машиностроение, 1978 – 592с.стр496
Сынаулар көлемін жоспарлау. Сенімділікке сынауларды жоспарлауда маңызды мәселелердің бірі болып сынаулардың қажетті және жеткілікті көлемін анықтау болып табылады. Сенімді және жеткілікті дәл нәтижделерді алу үшін математикалық статистика есептеулері көрсеткендей жеткілікті жоғары көлем және ұзақ сынау уақыты қажет. Алып қарайтын болсақ, егер бас тартулар таратылудың қалыпты және экспоненциальды заңдарына бағынатын болса, онда математикалық күтімді Мн және қалыпты заң және математикалық күтім үшін ораташа квадраттық ауытқуды анықтау үшін бақылаулардың қажетті санын бағалау қажет.
Мэ (t) – 1 экспоненсиальды заң үшін.
Бұл шарттарда сенімділік шекаралары келесідей анықталады: Мэ үшін және х2 таратылу көмегімен, ал Мн үшін Стьюден таралуы көмегімен. Мұндай шекаралар 0,98 сенімділіктегі есептелгендері суретте көрсетілген
Графиктен бақылауны бас тартулардың аз санында п таратылу параметрін бағалаудағы мүмкін болатын ауытқу сипатталатын сенімділік интервалы үлкен болады.
2. Кездейсоқтық қателіктердің таралуының негізгі заңдылықтары
Практикада өлшеулер нәтижелерінің қателіктерін бағалауға ықтималдыдық қадам жасауды пайдалану ең алдымен қарастырылатын қателіктердің таралу заңдылығы аналитикалық моделін білуді қажет етеді. Метрологияда кездесетін таралулар жеткілікті көп түрлі болып табылады.
Метрологияда пайдаланылатын кездейсоқтық шамалардың таралуының көптеген заңдылықтарын келесідей түрде классификациялауға болады:
- трапециальды таралу;
- тұтастықты (шамалап жазықтықты) таралу;
- экспоненсиальды таралу;
- Стьюдент таралуы топтары;
- Екі модальды таралу
Трапециальды таралуға келесілер жатады: бірқалыпты, меншікті трапециальды және үшбұрыштық (Симпсон).
Ең кең таралғаны Гаусс таралуы деп аталатын қалыпты таралу заңы. Практикада қалыпты таралу заңын кеңінен қолдану барлық қалғандарына қосынды әсер етуімен салыстыру бойынша елеусіз ғана әсер көрсететін тәуелсіз әрекет етуші факторлар көп саны әсерінен бақылаулар нәтижелері құрылымданатын болғандағы барлық кездерде кездейсоқтық қателіктердің таралуы жақын болады дегенді нақтылайтын ықтималдылықтар теориясының орталық шекті теоремасымен түсіндіріледі.