Қойма шаруашылығын ұйымдастыру
Қойма шаруашылығының өнеркәсіптегі маңызы, жүйесі
Кәсіпорындағы өндірісті материалды-техникалық ресурстармен қамтамасыз ету, өнім өткізу жұмыстарьш жэне қойма шаруашылығын ұйымдастырудың міндетіне кэсіпорынның қызметіне қажетгі шикізат қорын, материалдарды, сатып алынатын жартылай фабрикаттарды, аяқталмаған ондіріс өнімдерін және сатуға шығарған дайын өнімді сактау жэне тұтынушыларға жіберу сияқты жүмыстар жиынтығы жатады.
Материалды құндылықтардың сақталуы, олармен өндірісті үздіксіз қамтамасыз ету, айналым қаржыларының айналу жылыдамдығы, өнім сапасы мен кұны қойма шаруашылығы жұмысының сапасын анықтайды.
Кәсіпорын қоймалары бірқатар белгілеріне қарай жіктеледі.
Қызмет корсету саласына қарай қоймалар цехаралық (орталық) (кәсіпорынның барлық бөлімшелерін қамтуға арналған) жэне цехтың (яғни, дайын өнім сақтайтын қоймалар) болып бөлінеді.
Сақталатын материалды құндылықтар атауларына қарай қоймалар: әмбебап (көп атаулы немесе зр түрлі материалдарды сақтауға арналған) жэне арнаулы қоймалар (яғни біртекті материалдарды сақтауға арналған) болып белінеді.
Қойма аумағына карай ашық, жабық және жартылай жабық болып бөлінеді.
Қоймалардың құрылымы сақталатын материалдардың физико-химиялық талаптарына сай болып, койма аумағы толығымен пайдалануы тиіс. Қойма жұмыстарьш жүргізу барысында барлық қауіпсіздік шараларын орындалуы басты шарт болып табылады.
Қоймалардың аумағы сакталатын құндылықтардың максималды мөлшеріне қарай есептеледі. Қойманың жүк тұратын аумағында және өзге жалпы аумағының ішінде есіктер мен өту жолдары, сұрыптау аумақтары жэне тагы басқа орындар болуы тиіс.
Қойманың пайдалы аумагы дәл немесе шамамен есептеледі. Қойманың шамамен есептеген аумағы коймадағы қордың максималды молшерінің 1 шаршы метр аумақтағы тоннамен есептелінетін жүк салмағына қатынасымен анықталады.
Қойма жұмыстарын ұйымдастыруда еңбекті көп қажет ететін жүмыс түрлерін, қол еңбегін азайту мақсатыида қоймалардағы жетекші тасу-тиеу, ыдысқа салу, орау жүмыстарын техникалардың жаңа түрлерімен жабдықтау қажет.
Сыртқа тасымалданатын материалды қүндылықтар сапа және сан жағынан тексеруден өтеді. Қабылдаиған материалдар қабылдау актілерімен бекітіледі. Меншікті өндіріс өнімдері тек сандық тексеруден өтеді.
Қабылданған материалды құндылықтар алдын ала белгіленген орынның шамасына, маркаларыыа қарай орналастырылады.
Қоймадан сыртқа шығарылатын материалдар ондірістік тұтыну дайындығынан өткізіледі. Дайындық жүмыстары материалдардың түріне қарай жүргізіледі.
Материалды құндылықтардың келіп түсуі мен тасып әкетілу есептері қоймаларда және бухгалтерияда жүргізіледі. Қоймаларда есеп жүргізу үшін картотека жасалынады. Мұнда әрбір номенклатуралық бап бойынша кіріс-шығыс карточкалары болады. Бүл карточкалар бойынша бухгалтерлік ведомостъ толтырылады.
Бұл ведомость алдымен жекелеген цехтар, қоймалар бойынша, ал содан кейін жалпы кэсіпорын бойынша толтырылады.
Кәсіпорында кеңінен пайдаланылатын шахматтық ведомость косіпорынның жалпы жүк айналымын, сонымен қатар жүк агымының көлемін анықтауга мүмкіндік береді. Жүк ағымының берілгендері көбіне жүк ағымы сызбасы түрінде беріледі. Оларды қүру жобаланатын маршруттар ұгымдылығы деңгейін анықтауға мүмкіндік берсді. Жүк айиалымы, жүк ағымы жэне таңдалған көлік кұралдары жөніндегі берілгендер бойынша көлік қүралдарына деген қажеттілікті төмендегідей формуламен анықтауға болады.
2-кесте. Кәсіпорынның жүк айналымы ведомостынын шахматтық түрі
Хкабылдап алушылар жіберушілер Жібе-руші стан-циясы Металл қойма-сы Отын койма-сы 1-ші цех 2-ші цех Басқа да цехтар Дайыи онім қойма-сы Жібе-рілген жүктің сом-масы
Жабдық-
таушылар - 340 60 - - - 400
Металл қоймасы - - - 190 - 33 223
1 цех - - - - 120 15 235
2 цех - - - - - 360 360
Баска цехтар
Дайын онім қоймасы 520 - - - - - 520
Қабыл-данған
соммасы 520 340 60 190 120 508 1738
Кәсіпорынның көлік шаруашылыгының тиімді ұйымдастырылуын сипаттайтын негізгі техника-экономикалық көрсеткіштерге мыналар жатады: километрмен есеителінетін көлік құралдарының орташа коэффициенті, көліктіуақыт жэнс жүк кетеріштігі бойынша пайдалану коэффициенті; жол жүріп өтуді пайдалану коэффициенті (көлікгің жүкпен жүріп отуінің жалпы жүріп өтуге қатынасы), тонна жүкті өңдеу күиы жэне оның сыртқы жэне зауытшілік тасымалдау қүны.
Зауыт ішілік көлікті ұйымдастыруды жетілдіру жолдары. Өнеркәсіптік өндірістің кеңеюіиен операциялардың мамандануы мен дифферснциациясы артады. Ол өз тарапынан көліктік жүмыстардың кебеюіне жоне онімді дайындауда жалпы еңбек өиімділігінде көлік жүмыстарының үлес салмағыныд артуына осерін тигізеді. Бүл үрдісте маңызды фактор болып еңбек өнімділігінің жоғарылауында көлік техішкасьш жақсы пайдалану, коліктік қызмет шығындарын азайту табылып, келік жүмыстарын үйымдастыруды әрі қарай дамытуға үлссін қосады.
Зауыт ішілік көлікті ұйымдастыруды жетілдіру жолдарына мыналар жатады:
• коліктік және тиеу-түсіру жұмыстарын механикаландыру және автоматгандыру жүмыстарын эрі қарай жетілдіру;
• біріккен немесе ортақ теміржол шаруашылығьш қүру мен бірігіп пайдалануға берілетіы автобазалар нсгізінде кәсіпорында орталықтандырылган қызмет көрсету түрінде көлікті иайдалануды кеңейту;
• кэсіпорындарда беткі қабаты жаңартылган жэне жаңа
талаптарға сэйкес келетін жолдар мен тиеу-түсіру алаңдарын салу жүмыстарын ары карай кеңейту;
• көліктік және тиеу-түсіру операцияларьшың кешенді технологияларын жасап шығару мен пайдалануды кеңейту;
• зауыт ішшік көлікке техникалық қызметті дамыту, көлік құралдарын пайдалану тиімділігін көтеру;
• көлік шаруашылығын жоспарлау мен басқарудың алдыңғы қатарлы нысандарды енгізу.
Көлік жұмыстарын жоспарлау техника-экономикалың, оперативті-ондірістік болып екіге бөлінеді.
Технико-экономикалық жоспарлауга стратегиялық және жылдық жоспар кұру жатады. Онда жүк айналым көлемін анықтау, колік құралдарына, жағармайға, майлау және басқа да материалдарға қажеттілікті анықтау, келік құралдарының жондеу жұмыстарыныц, түсіру жұмыстарының көлемін, колік қызметінің штаттарын, еңбекақы қорын, жүктерді тасымалдау шығындарын жэне тағы басқа көрсеткіштерді анықтау қарастырылады.
Оперативтік-өндірістік көлік жұмыстарын жоспарлау және сату жұмыстарын жүргізу үшін колік жэне тасымалдау операцияларымсн қамтамасыз етуге бағытталады. Оның дүрыс деңгейде үйымдастырылуы өндірістің көрсеткіштерін арттырумен қатар оның үздіксіз жүмыс істеуін қамтамасыз етеді.