ЖҚКЖ-ДЕГІ ЖАЛПЫ ЖҮЙЕНІҢ ЖҰМЫС ІСТЕУІ ЖӘНЕ МІНЕЗДЕМЕЛЕРІ
Ықтималдық теориясының бөлімі ретінде жалпылай қызмет көрсету жүйелері жуықта пайда болған. Алғашқы жұмыстар осы жүз жылдықтың басында тәжірибелік қажеттіліктерге байланысты қолданылды.
Жалпылай қызмет көрсету жүйелерін (ЖҚКЖ) оқып үйрететін ғылым жалпылай қызмет көрсету теориясы (ЖҚКТ) деп аталады. ЖҚКЖ-де болатын екі кез-келген сұраныс ағыны мен қызмет көрсету ағындардың кездескендегі кететін уақыт жүйенің негізі болып табылады. Жалпылай қызмет көрсету жүйелері ең алғаш рет телефон желілерінің бөлімшелерінде зертеле бастады. Қазіргі кезде ЖҚКЖ-рін оқып үйрену өте үлкен ауқымда және экономикадағы ең негізгі сұрақтардың бірі болып табылады. Мысалға жүйеге жататындар: телефон станциясы, жөндеу шеберханасы, билет сататын касса, дүкен, шаштараз және т.б.
Әрбір мұндай жүйе көптеген кісіге қызмет көрсететін бірліктен тұрады, бұл қызмет арналық (канал) қызмет көрсету деп аталады. Арна болып саналатындар: жұмыс істеу нүктесі, кассирлер, лифт, байланыс, машиналар және т.б, жалпылай қызмет көрсету жүйелері бір арналы және көп арналы болуы мүмкін.
Кез-келген ЖҚКЖ-рі кез-келген уақытта келіп түскен сұраныс ағынына (талабына) қызмет көрсету үшін белгіленген. Жалпы айтқанда, сұранысқа қызмет көрсету кез-келген уақытта болады, арна қызмет көрсетіп болған соң, келесі сұранысқа қызмет көрсетуге дайын болады. Сұраныс ағынына қызмет көрсету барысында кез- келген қандай да бір уақыт аралығында жалпылай қызмет көрсетуде сұраныстың көбеюіне әкеледі, (олар кезекте тұрады немесе ЖҚКЖ- де сұранысқа қызмет көрсетілмей кетеді) бұл басқа ЖҚКЖ- нің тоқтаусыз жұмыс істеуіне әкеледі.
ЖҚКЖ-мен жұмыс істеу үрдісі дискреттік жағдаймен үзіліссіз уақытта өзіне байланысты анықталады. Соған байланысты ЖҚКЖ-нің жағдайы қандайда бір уақытта болған оқиғаға байланысты өзгеруі мүмкін (жаңадан сұраныс санының өсуінен кезек тосудан жалыққандықтан кезектен шығып кетеді).
ЖҚКЖ-нің пәнінде математикалық үлгінің орыналасуы берілген жұмыстағы жалпылай қызмет көрсету жүйелерінің байланыс шарттары, әр түрлі белгілермен өте қызықты, арна саны, олардың жұмыс істеуі, жұмыс ережесі, сұраныс оқиғасы. ЖҚКЖ-нің эффектілік көрсетілімі көзқарас бойынша өзіндік мүмкіндіктермен сұраныс алғанын қалпына келтіру. Осы көрсетілген белгілер әр түрлі шамалардың өзгерісіне әкеледі. Орташа сұраныс саны және қызмет көрсету үшін күтудің орташа уақыты, ықтималдық бойынша кезектегі сұраныс саны жалпылай қызмет көрсету жүйелеріне берілген шарттарымен жұмыс істеу кезінде элемент шешімдері бөлінбейді: мысалға, арна саны олардың өнімділігі жұмыс режимі және т.б.
Жалпы қызмет көрсету жүйелері тип белгілері бойынша бөлінеді. Бірінші бөлік ЖҚКЖ-нің жұмыс істеуі және ЖҚКЖ-де кезекпен жұмыс істеу. ЖҚКЖ-рі сұраныс ағынына қызмет көрсетпеуі сол мезетте әрбір орынның бос болмауынан байланысты қатыспайды. Мысалы, ЖҚКЖ-де қызмет көрсетілмеуі телефон байланысында кездеседі. Сөйлеу үшін сұраныс беріледі, сол мезетте орнынның бос болмауына байланысты байланыс желісі де бос болмайды, ЖҚКЖ-де қызмет көрсетілмей кетеді. ЖҚКЖ-дегі сұранысқа кезекте тұру, әр арна бос болған мезетте кезекке тұрып, қызмет көрсету мүмкіндігін тосады. Практикада ЖҚКЖ-де кезекке тұру көп көрінеді. Бұл қызмет теориясы «кезек теориясы» деп екінші атпен де аталады. ЖҚКЖ-де кезекте тұру әр түрлі түрге бөлінеді, кезектің қалай ұйымдастырылғанына байланысты шектелген және шектелмеген болып. Шектелген кезектің көптігіне және қызмет көрсетудің күту уақытна байланысты. ЖҚКЖ-рін талдауда қызмет тәртібін есептеу керек, өйткені сұранысқа қызмет кезекпен көрсетіледі немесе кездейсоқ жағдайда қызмет көрсетіледі. Көп жағдайда артықшылық деп аталатын қызмет түрі кездеседі, бұл кейбір сұранысқа кезексіз қызмет көрсетілімі.